atman

[Skr. Ātman ]- ruh, benlik, öz. [Pāli attan ]

1-(Genel tanımı) Hint düşüncesinde animistik bir teori olarak MÖ. 6-7 yy. ortaya çıkmaya başlamıştır. Ātman, Upanishad metinlerinde, her zaman kalpte yaşadığına inanılan insan şeklinde en küçük varlık olarak tanımlanır. Uyku ya da trans halinde vücuttan ayrılır, bedene döndüğünde ise hareket ile yeniden ortaya çıkar. Ölüm durumunda bedenden tamamen ayrılarak sonsuzluğa doğru kendini taşımaya devam eder.

“Kalbimdeki öz (ātman), bir pirinç tanesinden, bir arpa tanesinden, bir hardal çekirdeğinden, bir Şyāmāka çekirdeğinden daha küçüktür. Kalbimdeki öz yeryüzünden, hava boşluğundan, gökyüzünden, bütün dünyalardan daha büyüktür. Tüm işleri, tüm istekleri, tüm korkuları ve tatları kapsayan tüm dünyayı içine alan, konuşmayan, kayıtsız olan ve kalbimde yer alan bu öz Brahma’dır. Bu yaşamdan ayrıldığım zaman onunla birleşeceğim” (Upanishadlar, 120).

2-(Hinduizm’de) Her şeyin ātman’dan türediğine ve bütün canlıların bunun içinde bulunduğuna inanılır. Sadece insan bedeninin zarar görebileceğinden ve ruhu hiçbir şeyin (silah, ateş, su ve rüzgâr gibi maddelerin) yok edemeyeceğinden yola çıkılarak, bu kavram daima ölümsüz olarak tanımlanır. Sürekli doğar ve yeniden ölür (reenkarnasyon).

“Şunu bil ki, herkesin içinde bulunan öz ölümsüzdür; hiç kimse ona bir son veremez”

“Bir insanın eski elbiselerini bırakıp yenilerini giymesi gibi, ruh da ölümlü bedeni bırakır ve yeni bir bedene girer” (Bhagavadgītā, 53, 54).

3-(Buddhizm’de) Ruh yoktur ve canlılar bir ruh taşımazlar. Bütün canlılar Nirvana’ya ulaşmak için defalarca ölüp yeniden bedenlenirler. Buddhist düşüncede ruh ve beden ayrı olarak düşünülmez. Bu sebeple canlılar bir bütün olarak kabul edilir. Her bedenlenmede yapılan iyi işler, Nirvana’ya bir adım daha yaklaştırır. Buddhizm ile Hinduizm’in ayrıldığı en önemli nokta ātman yani ruh kavramıdır. Skr. anātman Pāli anattā sözcüğü “ruhsuzluğu” belirtir. Diğer yandan benlik de yoktur. Benlik diye bilinen şey, anlık bir varlıktır. Zamanın ilerleyişi içinde her anda var olan varlık aslında benlik değildir (Buddhizm Sözlüğü, 24-32).

“İnsanlar yeniden doğarlar, kötülük yapanlar cehenneme, dürüst insanlar ise cennete gider; dünyasal zevklerden kurtulmuş kişiler Nirvāna’ya erişirler” (Dhammapada, 15).

KAYNAKÇA

Bhagavadgita. Çeviren Korhan Kaya. İstanbul: Sujala Yayıncılık, 2018. 

Dhammapa. Çeviren Korhan Kaya. İstanbul: Türkiye İş Bankası ve Kültür Yayınları, 2019.

Kaya, Korhan. Buddhizm Sözlüğü. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2017.

M. Monier Williams. Sanskrit-English Dictionary. New Delhi: Motilal Banarsidass, 1986.

Rigveda. Çeviren Korhan Kaya. İstanbul: Türkiye İş Bankası ve Kültür Yayınları, 2018.

The Pali Text Society’s Pali-English Dictionary edit. Rhys Davids, William Stede, 1921-25.

Upanishadlar. Çeviren Korhan Kaya. İstanbul: Türkiye İş Bankası ve Kültür Yayınları, 2008.

Yazar : Esra BÜYÜKBAHÇECİ (Ankara Üniversitesi)