içlem

[Alm. Intension ] [Fr. ve İng. intension] [Es. T. tazammun ]

Bir terimin anlamını ifade eden özelliklerin bütünü. Bir şeyin “ne olduğu” sorusuna verilen tüm cevaplar söz konusu edilen şeyin içlemine ilişkindir. Bir şeyin “ne olduğu” sorusu doğrudan doğruya tanım sorunuyla ilgilidir. İçlem kavramı Aristoteles felsefesinde, tam olarak tanım vermeye yönelik bir çabanın sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Aristoteles açısından bir şeyin tanımını veren, konu edilen şeyin cinsi ve onu diğer türlerden farklı kılan ayırıcı özelliğidir. Porfiryus ağacında, aşağıdan yukarı doğru gidildiğinde, ne olduğu sorulan şeyin içlemi elde edilmektedir. Bir terimin içlemini belirlemek, onun ait olduğu cinsi belirlemekle olanaklıdır. Sözgelimi insan teriminin içlemi içerisinde “akıllı olmak” yer alır. Porfiryus ağacında, her alt basamağın bir üst basamağa göre içlemi daha geniştir. Örneğin, “hayvan”ın içlemi, “canlı cisim”e göre daha geniştir çünkü “hayvan”ın tanımına “canlı cisim”in tanımına kıyasla bir tane daha ayırıcı özellik eklenmiştir. Porfiryus ağacına göre içlemle birlikte konu edilen diğer kavram bir terimin “kaplam”ıdır. Porfiryus ağacında kaplam, içlemin tam tersine, yukarıdan aşağıya doğru, bir terimin altına düşen türleri veya tek tek nesneleri içerisine alır. Bu açıdan bir terimin içlemi ve kaplamı arasında ters bir orantı söz konusudur.

KAYNAKÇA

Grünberg, Teo & Onart, Adnan. Mantık Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1976.

Ural, Şafak. Temel Mantık, İstanbul: Çantay Yayınları, 2017, 4. Baskı.

Yüksel, Y. Gelenekselden Moderne Mantıkta Önermeler ve Doğruluk Değerleri, İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2017.

Yazar : İbrahim H. ÇETRES (Mardin Artuklu Üniversitesi)