Brentano, Franz

1638-1917 yılları arasında yaşamış Alman psikolog ve filozof. Temel eserleri: Psychologie wom emprisehen Standpunkt [Empirik bir Bakış Açısından Psikoloji], Won der Klassifikation der psychischen Phänomene (Fizikî Fenomenlerin Sınıflandırılması Üzerine].

Ruhsal olayları, zihinde olup bitenleri bilimsel bir tarzda açıklamayı amaçlayan bilimsel bir psikoloji geliştirme çabası içinde olmuş olan Brentano'nun felsefeye olan en önemli katkısı yönelim kavramını ortaya koyarak, bilincin yönelimselliğine işaret etmiş olmasıdır. Bilincin her zaman bir şeyin bilinci olduğunu savunan Brentano'ya göre, psişik fenomenlerde zihin her zaman bir şeye doğru yönelir, örneğin bir şeyi görür; ona göre, görülen nesne görme eylemi içinde varolup, bu çerçeve içinde içkin bir nesnellik taşır.

Zihnin duyum ve imgelemeyi içeren algı; bilgi ya da anımsamayı içeren yargı; istek ve duygulara dayanan sevgi ya da nefret yoluyla nesnelerle bağ kurabildiğini savunan Brentano, bir yandan zamanının deneysel psikolojisinin bilincin kendisine özgü özelliklerini ortaya çıkaramadığını öne sürerken, bir yandan da bilincin bilgisini, psikologun kendi zihin hâllerine ilişkin gözlemden türeten içebakışsal psikolojiye karşı çıkmıştır. Ona göre, içebakışsal psikoloji fizikî olaylara ilişkin gözlemle psikologun kendi zihin hâllerine yönelik içebakışı arasındaki çok temelli farklılığı kavrayamaz.

Brentano zihinsel fenomenler söz konusu olduğunda, gözlemleme ediminin nesnesini zorunlu olarak çarpıttığını söylemiş ve içebakışın güvenilirliğinin, dış dünyaya ilişkin bilgide olduğu gibi, başkaları tarafından denetlenemediğini belirtmiştir. O, işte bu bağlamda, çağının deneysel psikolojisiyle içebakışsal psikolojisine alternatif olarak, zihinsel fenomenlere ilişkin algıyla gözlem arasındaki bir ayırıma dayanan tasvirî psikolojiyi öne sürmüştür.

Başka bir deyişle, algının psikologa konusunu meydana getiren gerçekliklere ilişkin olarak doğrudan ve aracısız bir kavrayış sağladığını savunan Brentano, zihinsel faaliyetleri açıklarken, skolastik düşünce geleneğinden aldığı yönetimsellik ilkesini kullanmıştır. İlkeye göre, bir nesneye yönelmiş olmaları, bir içerik ya da konuya göndermeleri, zihinsel ya da psişik fenomenlerin ayırd edici özelliğidir. O, işte bu yönelmişlik sayesinde, zihinsel edimlerin nesnelerinin özel statüsünü betimleme, bütün bilinç fenomenlerinin ortaya çıkışını yöneten yasaları inceleme imkânı bulmuştur. Brentano, bu görüşleri, yeni psikolojisi ve yönelmiştik ilkesiyle, Husserl ve fenomenolojisine büyük bir etki yapmıştır.

Yazar : Yazılıyor...Uğur EKREN (İstanbul Üniversitesi)