çelişik

[Alm. kontradiktorisch] [Fr. contradictoire] [İng. contradictory] [Lat. contradictorius] [Es. T. mütenakız]

Genel olarak. Biri diğerinin olumsuzu veya değillemesi olan iki duruma işaret eden terimler için kullanılır.

Kategorik önermeler açısından. Biri diğerinden hem nicelik hem de nitelik olarak farklı iki önerme arasındaki ilişki. Örneğin, "beyaz" ve "beyaz olmayan" terimleri ile “Bütün insanlar akıllıdır” önermesi ve “Bazı insanlar akıllı değildir” önermesi çelişiktir. Çelişiklik sıklıkla karşıtlıkla karıştırılır: Örneğin “beyaz”ın çelişiği “beyaz olmayan” iken karşıtı "siyah"tır.

Çelişik iki terim ya da önerme arasında orta bir durum gösterilemez, ancak karşıt terim veya önermeler arasında orta bir durum mümkündür. Bir öznede aynı anda aynı özelliğin hem kendisi hem de çelişiğinin bulunması, yani söz konusu özelliğin konu edilen özneye aynı anda hem ait olması hem de olmaması (Aristotelesçi bağlamda) düşünülemez, imkansızdır ve dolayısıyla çelişik iki önermenin aynı anda doğru olmaları söz konusu değildir.

20. yüzyılda. Geçen yüzyılda ortaya çıkmış tutarlı-ötesi mantık anlayışlarından birisi olan, çelişik durumların aynı anda bir arada bulunabileceği düşüncesiyle bazı çelişkilerin imkanını inceleyen diyalektik mantık, Budist mantık anlayışlarını esas almakta, çelişik ifadelerden bilgi edinmenin ve onlarla çıkarım yapmanın mümkün olduğunu iddia etmektedir.

KAYNAKÇA

Grünberg, Teo & Onart, Adnan. Mantık Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1976.

Ural, Şafak. Temel Mantık, İstanbul: Çantay Yayınları, 2017, 4. Baskı.

Yüksel, Y. Gelenekselden Moderne Mantıkta Önermeler ve Doğruluk Değerleri, İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2017.

Yazar : İbrahim H. ÇETRES (Mardin Artuklu Ü.);Halise AVŞAR(Dokt