çelişmezlik ilkesi
[Tr. Alt. çelişiklik ilkesi; çelişiksizlik ilkesi] [Alm. Nichtwiderspruchsprinzip / Widerspruchsprinzip] [Fr. Principe de non-contradiction / Principe de contradiction ] [İng. Principle of non-contradiction / Principle of contradiction ] [Es. Tr. Tenakuz mebdei ] [Lat. principium contradictionis ]
İki çelişik yapının aynı anda olanaklı olamayacağını, düşünülemeyeceğini iddia eden düşünme ve varlık ilkesi. Bir şeye aynı anda aynı niteliğin hem kendisinin hem de olumsuzunun yüklenemeyeceğini ileri süren klasik mantık ilkesi. Aristoteles mantığı açısından çelişmezlik ilkesi, hakkında yanılmamızın imkânsız olduğu, koşulsuz olması zorunlu olan, her türlü bilgiden önce sahip olunması gereken ilkelerden biridir. “A, A olmayan olamaz” şeklinde de ifade edilen çelişmezlik ilkesinin sembolik mantıktaki gösterimi “p∧-p” biçimindedir. Çelişik iki önermenin tümel evetleme eklemi (∧) ile bağlandığı zaman doğru değerini alması imkansızdır. Tümel evetleme eklemi kuralı gereği, sonucun doğru olması, eklemin iki yanında bulunan önermelerin her ikisinin de doğru değerini alması ile mümkündür. Ancak çelişmezlik ilkesi uyarınca, bir önermenin hem kendisinin hem de değilinin aynı anda doğru olamayışı nedeniyle “p∧-p” her durumda yanlış olmak zorundadır.
20. Yüzyılda geliştirilen klasik-olmayan mantıklardan, sapkın mantıklar olarak adlandırılan bir grup mantık sistemi, çelişmezlik ilkesinin reddi üzerine temellendirilmişlerdir. Bu mantık sistemlerine göre belirli koşullarda “p∧-p” gibi bir ifade doğru olabilmekte hatta aynı anda hem doğru hem de yanlış değerini alabilmektedir.
KAYNAKÇA
Aristoteles. The Complete Works of Aristotle, Çev: W. A. Pickard, Edit:Jonathan Barnes, Princeton University Press, 1991.
Grünberg, Teo & Onart, Adnan. Mantık Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1976.
Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, Çeviren ve Hazırlayan: Hakkı Hünler, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2004
Ural, Şafak. Temel Mantık, İstanbul: Çantay Yayınları, 2017, 4. Baskı.
Yazar : İbrahim H. ÇETRES (Mardin Artuklu Ü.);Halise AVŞAR (Dok