Condorcet, Marquis de
Nicolas de Caritat, marquis de Condorcet (1743-1794). Filozof, matematikçi ve politikacı.
Yaşamı ve eserleri. Bir Aydınlanma filozofu olarak Condorcet, insan aklının dolayısıyla tüm insanların doğruluğa erişmesinin mümkün olduğu fikrine sahiptir. İnsanlar bilebilir, anlayabilir ve kavrayabilir. Condorcet’nin bu temel varsayımı, onun iyimserliğinin ve hümanizminin temelini oluşturmaktadır. Ribemont Picardie’de soylu bir ailede doğan Condorcet, Katolik bir cemaat olan Cizvitler tarafından yetiştirilir. Onun Cizvitlere olan tepkisi toplumsal anlayışının kaynaklarından birini oluşturmuştur. Matematiğe genç yaşta yönelmiştir. Traité du calcul intégral (Entegral Hesap Üzerine Deneme) metniyle 1769’da Paris Bilimler Akademisi’ne kabul edilmiştir. D’Alembert, Voltaire ve Turgot entelektüel temaslarının olduğu kişilerdir. Fransız Devrimi’ne destek vermiştir. 1789’da Paris Komünü’ne seçilmiştir. 1792’deki Anayasa teklifi Jirondenlere yakın bulunur; Montagnardlar tarafından tutuklanır. 1793’te ölüm cezasına çarptırılır ve sonrasında hapisten kaçar. İnsan Zekâsının İlerlemeleri Üzerinde Tarihi Bir Tablo Taslağı kitabını kaçak olarak yazar. 1794’te tekrar tutuklanan Condorcet, hücresinde şüpheli bir şekilde ölü bulunur.
Yapıtları:
– Œuvres complètes [Toplu yapıtlar], 1804. Mme Condorcet, Barbier, Cabanis ve Garat tarafından yayıma hazırlanmıştır, 21 Cilt, https://ccfr.bnf.fr/portailccfr/jsp/index_view_direct.jsp?record=bmr:UNIMARC:6657043
– Kamusal Öğretim Üzerine Beş İnceleme [Cinq Mémoires sur l’Instruction Publique] (1791)
– Kamusal Öğretimin Genel Örgütlenmesi Üzerine Kararname Tasarısı ve Raporu [Rapport et projet de décret sur l’organisation générale de l’instruction publique] (1792)
– İnsan Zekâsının İlerlemeleri Üzerinde Tarihi Bir Tablo Taslağı [Esquisse d’un tableau historique des progrès de l’esprit humain] (1795)
– Kolay ve Kesin Hesaplama Öğrenmenin Yolları [Moyens d’apprendre à compter sûrement et avec facilité] (1798)
Felsefesi. Condorcet’nin yapıtları içerisinde bazı sorunsalların ön plana çıktığı görülmektedir: “Toplumsal matematik”, “kamusal öğretim”, insan zihninin sonu olmayan “ilerlemeleriyle” (Fr. les progrès) “mükemmelleşmesi” (Fr. perfectionner) hali ve aklın cumhuriyetçi yöntemlerle toplumsal yaşama hakim olması fikri.
Condorcet, insanın rasyonel karar alabilen bir varlık olduğunu düşünür. İnsan, bilimi kendi özgürlüğünü yitirmeden kendi hizmetine alabilir. Cizvit anlayışa karşı olarak insan kendi kaderini ve gelişimini sonu olmayan bir mükemmelleşmeye doğru tayin edebilir. “İlerlemeler” fikri Condorcet’nin zihin dünyasının taşıyıcısıdır ve onun toplumsal matematikten, kamusal öğretime, insanın mükemmelleşebilmesi imkânına dair tartışmalarıyla anlaşılabilir. İlerleme fikriyle bağlantılı olarak onun gözünde okul insanı düzelten, daha fazla geliştiren, daha da olgunlaştıran bir mekândır. Ayrıca okul hukuki eşitliği olgu eşitliğine dönüştürme dolayımlarından bir tanesidir, o halde ulusal bir öğretimin nihai amacı “adalet ödevidir”. Condorcet’nin öğretim (Fr. instruction) ile eğitim (Fr. éducation) ayrımı bu noktada belirleyici bir role sahiptir. Filozof açısından eğitim, aile ve birey alanına yani özel alana gönderme yaparken, öğretim kamu gücünden kaynaklanır. Bir cumhuriyetin yurttaşları da bu tarz yetkinleştirme süreci içinde kendilerini bulmalıdır. Cumhuriyetin okulu, saptanmış içerikleri zihinlerine kazıyarak değil, aksine zihinlerini bilgiyle donatarak yurttaşlarının yargıda bulunma kapasitelerini artırmalıdır.
Fransız filozofun niçin kadın-erkek eşitliğinden yana olduğu, niçin köleleştirmeye yönelik her türlü hamleye karşı geldiği de bu çerçevede anlaşılmalıdır. İnsanlığın ilerlemelerinden bütün bireyler faydalanabilmelidir. Toplum insanlara bunu borçludur. Eşitlik, toplumu en düşük paydada toplamak değildir; aksine eşitlik tüm bireylerin kendilerini yetkin kılacağı imkânların sonuna kadar sağlanmasına yönelik toplumsal ve politik müdahaleler sürekliliğinin yönlendiricisidir.
KAYNAKÇA
Elisabeth Badinter, Robert Badinter, Condorcet, Un Intellectuel en Politique, Paris : Fayard, 1988
Condorcet, Condorcet, Œuvres, 12 Cilt, A. Condorcet, O’Connor ve F. Arago, Paris : Firmin Didot, 1847-1849.
- Cinq mémoires sur l’instruction publique (1791), ed. Charles Coutel et Catherine Kintzler. Paris: Garnier-Flammarion, 1994 [ édition numérique réalisée le 17 janvier 2005 à Chicoutimi]
- Esquisse d’un Tableau Historique des Progrès de l’Esprit Humain, ed. Yvon Belaval, Paris: Vrin, 1970 [Édition numérique réalisée le 17 janvier 2005 à Chicoutimi].
- Esquisse d’un Tableau Historique des Progrès de l’Esprit humain, Fragment sur l’Atlantide, Paris : Flammarion, 1988.
- “Premier Mémoire”, in Cinq mémoires sur l’instruction publique (1791), 33. Condorcet, “Rapport et projet de décret sur l’organisation générale de l’instruction publique” (1792), Enfance, tome 42, no 4, 1989.
- “Réflexions sur l’Esclavage des Nègres” (1781).
- “Sur l’admission des femmes au droit de cité” (1790), Tome X, Firmin Didot Frères içinde.
- “Tableau général de la science qui a pour objet l’application du calcul aux sciences politiques et morale”, Condorcet, Œuvres Complètes, Tome 1, publiées par A. Condorcet, O’Connor ve F. Arago, Paris : Firmin Didot, 1847-1849 içinde.
Condorcet’nin Türkçe Çevirileri
Condorcet, İnsan Zekasının İlerlemeleri Üzerinde Tarihi Bir Tablo Taslağı. Çeviren Oğuz Peltek, Cilt 1, 2, İstanbul : Milli Eğitim Basımevi, 1990.
- Milli Eğitim Üzerine İncelemeler. Çeviren Osman Horasanlı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971 (Öğretmen Kitapları Serisi, 131).
Yazar : M. Ertan KARDEŞ (İstanbul Üniversitesi)