dao

[Pinyin Dào ] [Wide Giles Tao ] [1] [İng. Tao ] [Alm. Dao ] [Fr. Tao ] [Gln. Çn. [2] ve Sdl. Çn. [3] 道 ]: (Sözlük anlamı: yol, yön, hedef) —  Sözcük, M.Ö.6.yy’a tarihlendirilen Çin’in en eski tek dilli sözlüğü Er Ya’da “Yürüyerek hedefe varma; bir yolda, bir yöne doğru ilerleyerek süreci aşıp hedefe ulaşma” anlamında kullanılmıştır. (Er Ya 爾雅, M.Ö.6.yy).

 1-(Shuowenjiezi’da 說文解字 [4]) Sözcüğün ilk anlamı “yol”dur; ancak sözcük zamanla “değişmeyen”, “prensip”, “mutlak gerçek”, “düzen”, “tabiat”, “yasa”, “yöntem”, “ahlâk”, “erdem” gibi mecâzi anlamlar kazanmıştır.

 2-(Laozi’da 老子) Dao’a ilk defa metafiziksel bir anlam yükleyerek, onu evrenin ve içindeki tüm varlıkların başlangıcı olarak tanımlayan kişi Laozi’dır. Laozi’nın kitabı Dao De Jing (道德經)’de yetmiş üç kez geçen “Dao” imi, metinde sekiz farklı anlamda kullanılmıştır. Bunlar:

i. Evrenin başlangıcı (開始)ve tüm varlıkların temel kaynağı(根源) “...O, yerin ve göğün başlangıcıdır...”  (Dao De Jing, Bölüm 1).

ii. Adı ve şekli olmayan, bilinmez, değişmez; hiçbir güce dayanmaksızın kendiliğinden var olmuş ve sonsuza dek var olacak olan ezeli ve ebedi şey: “O, sessiz ve şekilsizdir, bağımsız ve değişmeyendir. Adını bilmiyorum, ona Dao diyorum.” (Dao De Jing, Bölüm 25).

iii. Dao, yaratıcı karakterinin yanı sıra, bir de yarattığı varlıklara hayat veren, onları besleyen ve gelişimlerinde önemli roller üstlenen bir güçtür. O, varlığın anasıdır. “Dao doğurur, yetiştirir, büyütür, eğitir, barındırır, korur, sarıp sarmalar.” (Dao De Jing, Bölüm 51); “tüm varlıkların anasıdır.” (Dao De Jing, Bölüm 1).

iv. Dao’ın kendi bünyesinde sahip olduğu ve varlıkları yaratırken ortaya çıkardığı “çift yönlü hareket gücü” (雙向動力). Başlangıcı ve sonu olmayan çift yönlü bir deveran eylemi. Eylemin ilk yönü varlığı yaratıp fiziksel dünyaya naklini sağlarken, diğer yönü varlığı metafiziksel dünyada konumlanan yaratıcısına geri döndürmektedir. Dao, bu deveran eylemi içerisinde, tüm varlıkların hem çıkış noktasını, hem son duraklarını, hem de deveranın kendisini temsil etmektedir: “geriye dönüş, Dao’ın fonksiyonudur.” (Dao De Jing, Bölüm 40).

v. Kural (規律), standart (準則), yöntem (方法). Yaratma faaliyeti esnasında Dao’ın kullandığı yöntem ile varlıkların izledikleri yol, kural ve standartları ifade etmektedir. Dao, varlıkların yaratılma ve yaratıcıya geri dönme eylemi esnasında izleyecekleri tek yol ve temel yöntemdir. Dao De Jing’de buna Dao’ın izleri denilmektedir: “o bilgisine ulaşabileceğimiz başlangıç, Dao’ın izleridir.” (Dao De Jing, Bölüm 14) .

vi. Karakteristik özellik (德). Dao tarafından yaratılan her varlığın kendine has karakter özelliği (Örn. İnsan, hayvan ve bitkinin ayırt edici özellikleri): “Dao yaratır,...şekline büründürür ...”(Dao De Jing, Bölüm 51).

vii. Güçsüz ve zayıf (虛弱). Bu anlam; Dao’ın varlıkları yaratırken sarf ettiği güç ve izlediği yöntemle ilgilidir. Dao, varlıkları yaratırken baskın ve güçlü bir karaktere bürünmez; aksine deveran eyleminin ve tüm varlıkların içinde oluşup değişim gösterdiği, son derece doğal bir düzen oluşturur. Tüm varlıklar bu doğal düzenin içerisinde hiç zorlamadan yaratılır ve yaratıcılarına geri dönerler. Bu anlam ile Dao, irade gösteren, kontrolcü ve baskın tanrı anlayışından sıyrılmaktadır: “güçsüzlük Dao’ın yöntemidir.” (Dao De Jing, Bölüm 51).

viii. Doğa ve evrenin düzeni (自然規律). Her şeyin değişime uğradığı bir ortamda, asla değişmeyen sonsuz doğal düzen: “Dao, doğaya tâbidir.” (Dao De Jing, Bölüm 25).

3-(Konfüçyüs’de 孔子) Yerin, göğün, doğanın ve evrenin yegâne düzeni (天道): “Gök (Tian Dao) ne söyler? Dört mevsim dönüşür, varlıklar meydana gelir, gök konuşur mu?” (Lunyü (Konuşmalar), Bölüm Yang Huo).

 4-(Değişimler Klasiği’nde 易經) Dişil enerji “yin” (陰) ve eril enerji “yang” (陽)’ın sentezi: “Bir yin bir yang Dao’a eştir.” (Yijing, Bölüm Xi Ci Shang ). Değişimler Klasiği’nde, birbirini var eden ve evrende tüm varlıkları kapsayan iki zıt kutbun birbirine dönüşümünü sağlayan temel prensip Dao olarak adlandırılmaktadır. O aynı zamanda, evrenin hareketliliğini ve tabiatın doğal döngüsünü sağlayan temel ilkedir.

KAYNAKÇA

Gao, Shufan. Zheng Zhong Xing Yin Yi Zong He Da Zı Dian [Zheng Zhong İm, Ses, Anlam Büyük Sözlük]. Taipei: Zheng Zhong Shuju, 2003.

Fang, Dongmei. Zhongguo Zhe Xue Zhi Jing Shen Ji Qi Fa Zhan [Çin Felsefesinin Ruhu ve Gelişimi]. Taipei: Cheng Jun Chubanshe, 1984.

Yijing (易經). Yijing Duben [Yijing Okumaları]. Taipei: Sanmin Shuju, 1996.

Dao De Jing (道德經). Dao De Jing Wang Bi Zhu [Dao De Jing Wang Bi Yorumu]. Taipei: Xue Hai Chubanshi, 1994.

Lun Yu (論語). Si Shu Du Ben [Dört Kitap Okumaları]. Taipei: Sanmin Shuju, 2003.

Yazar : Gonca ÜNAL CHIANG (Ankara Üniversitesi)