dirimbilimcilik

[Tr. Alt. biyolojizm] [Alm. Biologismus] [Fr. biologisme] [İng. biologism]

Biyolojizm ifadesi, Yunanca bios (yaşam) ile logos (bilim veya çalışma) sözcüklerinin birleşiminden oluşur Terimin İngilizce ilk kullanımı 1850’li yıllara dayanmaktadır. 

Genel tanımı. İnsan davranışlarının ve toplumsal olguların biyoloji bilimi temelinde, yani biyolojik açıklamalarla açıklanabileceğini savunan görüş. Dolayısıyla bu anlayış insani ve toplumsal olguların, buna etik ile ilgili konular dahil, biyolojik etmenlere dayandığını ileri sürmektedir. Bu bağlamda biyolojik determinizm ve materyalizm ile de ilişkilidir. Ayrıca, tüm insani süreçleri ve olguları biyoloji temelinde açıklaması kapsamında indirgemeci bir yaklaşım da sergilemektedir.    

Kökeni. Biyolojizm anlayışı XIX. yüzyılda canlı bilimlerindeki gelişim ile ilgili olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle de yüzyılın ikinci yarısında Charles Darwin’in (1809 - 1882) evrim kuramı ile Gregor Mendel’in (1822 - 1884) genetik çalışmalarının etkisi olmuştur.

1859 yılında Darwin’in On the Origin of Species (Türlerin Kökeni Üzerine) isimli eserinin yayınlanmasından sonra, burada savunulan doğal seleksiyona dayanan bir evrim anlayışı kısa bir süre içerisinde insan hayatına ve tarihine de uyarlanmıştır. İnsanın tarihsel gelişimini ve gerek bireylerin gerekse toplumların hayatlarını ve niteliklerini bu çerçeveden değerlendiren yaklaşımlar gündeme gelmiştir. Bunun sonucunda ortaya çıkan sosyal darwinizm benzeri yaklaşımlar tartışmalara yol açmıştır.

Darwin’in kuramına benzer bir etkiyi, Mendel’in genetik anlayışının 1900’de yeniden keşfinden sonra da görmek mümkündür. Bununla birlikte, insana dair her şeyin biyolojik temelli olduğu, bu durumda genler ile açıklanabileceği veya açıklanması gerektiği görüşü öne çıkmıştır.

Bu bağlamda biyolojizm, insanın toplumdaki rolü, toplumların genel nitelikleri ve aralarındaki farklar biyolojik temelde açıklanarak siyasi amaçlarla da, örneğin gelir eşitsizliğinin, sömürgeciliğin, ırk hiyerarşisinin, cinsiyet eşitsizliğinin vs. meşrulaştırıcısı olarak da kullanılmıştır.       

Günümüzde. Biyolojizm, XX. yüzyılın ikinci yarısında Edward Osborne Wilson’un (1929 - 2021) geliştirdiği sosyobiyoloji yaklaşımında da ortaya çıkmıştır. Bu anlayış, Wilson’un 1975 yılında yayınlanan Sociobiology: The New Synthesis (Sosyobiyoloji: Yeni Sentez) isimli eserinde savunulmuştur. Kendisi sosyal böceklerin davranışları konusunda araştırmalarıyla tanınan Wilson burada hayvanlarla yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçları insan türüne de uygulamıştır. Evrim kuramına ve çağdaş genetik bulgularına dayanan bu anlayış, insanı tüm yönleriyle biyoloji biliminin inceleme nesnesi kabul etmiştir.

Günümüzde ise genetik ve nöroloji gibi alanlardaki çalışmalar ve özellikle de görüntüleme teknolojilerindeki gelişmeler, başta beyin görüntüleme teknolojileri, insan davranışlarını biyoloji ve fizyoloji temelinde açıklama konusunda yeni imkanlar sağlamaktadır. 

Eleştiriler. Biyolojizm, önemli tartışmalara yol açmıştır. Destekleyenler olduğu gibi eleştirenler de olmuştur. Bu eleştirilerden bir tanesi, bu yaklaşımın indirgemeci tutumuna yöneliktir. Buna göre, insan davranışları ve toplumsal olgular biyolojik bulgulardan hareketle basitçe açıklanamayacak kadar karmaşık bir niteliğe sahiptir. İnsanı ve davranışlarını anlamak için sosyal ve kültürel etmenleri, yani aslında çevresel etmenleri de hesaba katmak gerekir. Oysa biyolojizm bunları göz ardı etmektedir.

Biyolojizme yönelen bir diğer eleştiri ise bu yaklaşımın siyasi ve ahlaki sonuçlarına ilişkindir. Toplum içerisinde ve toplumlararası var olan eşitsizlikler bu anlayış ile biyolojik, yani bilimsel bir temele oturtulmakta ve böylelikle de aslında doğal, değişmez bir niteliğe kavuşturulmaktadır. Bu ise adalet ve eşitlik mücadelesine zarar verebilecek bir durumdur.

Diğer bir eleştiri ise bu yaklaşımın determinist özelliğine yöneliktir. İnsanı bütün yönleriyle biyolojik bir temelle açıklamak özgür irade gibi kavramları boşa çıkarmaktadır. Bu ise insanları biyolojik makine haline getirmektedir.  

KAYNAKÇA

Allen, G.E. "biological determinism." Encyclopedia Britannica, Eylül 25, 2018. https://www.britannica.com/topic/biological-determinism.

Mayr, Ernst. Biyoloji Budur. Çeviren: Afife İzbırak. İstanbul: Say, 2017

Oxford English Dictionary, “biologism (n.),” Temmuz 2023, https://doi.org/10.1093/OED/8598244102.

Wilson, E. O. Sociobiology: The New Synthesis. Cambridge, Mass.: Belknap Press of Harvard University Press, 1975.

Yazar : Harun ÇAKAN (Gaziantep Üniversitesi)