felsefe

[Alm. Philosophie] [Fr. philosophie] [ing. philosophy] [Yun. philosophia]

Bilgi, bilgelik sevgisi.

// Var olanların varlığı, anlamı ve nedeni üzerine sorularla ortaya çıkmış. Önceleri dinin ve söylencelerin yanıtladığı bu sorular, eleştirel bir düşüncenin ve gözlemenin konusu yapılınca felsefe doğmuştur. Philosophos sözcüğü ilkin Herakleitos’ta görülüyor (Herakleides Pontikos, bu sözcüğü ilkin Pythagoras’ın kendisi için kullandığını söylerse de güvenilir bir kaynak değil); ama philosophia terimi kesin anlamını Platon ve Aristoteles felsefesinde kazanmıştır. Platon’a göre felsefe, doğruya varmak, var olanı bilmek için düşüncenin yöntemli bir çalışmasıdır. Aristoteles’te felsefe, var olanın ilk temellerini ve ilkelerini araştıran bilimdir, kısaca: ilkeler bilimidir.

Sonradan felsefe değişik anlamlar kazanmıştır:

1– Bilimlerin anası olarak felsefe:

   a. Nesnelerin temeline inmek üzere yapılan bilimsel araştırmada kımıldatıcı, yönetici güç.
   b. Bilimlerin ön ve temel bilimi.

2– (Özellikle 19. yüzyılın ortalarından beri) Tek tek bilimsel araştırmaları bilimsel araçlarla bütünleyen ve yetkinleştiren çabalar:

   a. Tüm bir evren tablosuna varmak üzere bilimler arasında bağlantı kurma.
   b. Bilimsel bilginin ilkeleri, varsayımları ve yöntemleri üzerine eleştirel düşünme,
   c. Bilimsel araştırmalarla insan yaşamı arasında bağlantı kurma.

3– Kendine özgü araştırma yöntemleri geliştiren bilimsel-kavramsal düşüncenin kuşatıcı, bağımsız, kendine özgü biçimi: çözümleme, eytişim, özbetimlemesi (görüngübilim-fenomenoloji), yorumsama (hermeneutik), varoluşu uyandırma (varoluşçuluk) vb.

4– Bütün bilimsel bilgileri aşma olarak:

   a. Karşıtlar içinde birliğe varma (Alman idealizmi),
   b. Kuramsal olarak artık temellendirilemeyen, usdışı (irrasyonel) olan, kişisel yaşantıların ve yaşamın derinliklerinden çıkan değerlere ve değerler düzenine varma (yaşama felsefesi),
   c. Varoluşun özgürlüğü ve tarihselliği temelinden kalkarak koşulsuz olana, salt olana varma (varoluşçu felsefe).

Felsefe iki temel bölüme ayrılır:

1– Sistematik felsefe: Bunun da temel dalları: fizikötesi ya da varlıkbilim (ontoloji), mantık, bilgi öğretisi, ahlak felsefesi (ethik) ve estetik (sanat felsefesi); ayrıca bunlara ek olarak tarih felsefesi, kültür felsefesi, toplum felsefesi, dil felsefesi, hukuk felsefesi, din felsefesi, doğa felsefesi vb. dallar.

2– Felsefe tarihi:

   a. Filozofların yaşam ve öğretilerinin tarihi,
   b. Felsefeyi ve felsefe yapıtlarını çağların ve toplumların kültürel, toplumsal bağlantıları içinde kavramaya ve ortaya sermeye çalışan düşünce tarihi,
   c. Felsefe sorunlarının tarihi,
   d. Tarih dönemlerine göre ayrılmış felsefe tarihi,
   e. Felsefe akımlarını ele alan felsefe tarihi vb.

Yazar : Bedia AKARSU *(Felsefe Terimleri Sözlüğü)*