Galilei, Galileo

1564-1642 yılları arasında yaşamış İtalyan astronom, matematikçi ve fizikçi.

Yaşamı. Newton istisna olmak üzere, modern bilimi kuranların en büyüğü olarak kabul edilen Galileo, 1564’te Pisa’da doğdu. Babası Pisalı bir avukat, şair ve müzisyendi. 1570’lerde ailesi Floransa’ya taşındı. Kendisi 1581’de tıp okumak için Pisa’ya döndü, ancak onun yerine matematiğe yöneldi. 1585’te üniversiteden ayrıldıktan sonra Floransa ve Siena’da özel öğretmen olarak çalışmaya başladı. Takip eden yirmi yıl boyunca istikrarlı bir şekilde hareket üzerine çalışmalar yaptı. 1589’da Pisa Üniversitesi’nde kendisine matematik kürsüsü verilen Galileo, ünlü Eğik Kule’nin tepesinden farklı ağırlıktaki cisimleri düşürerek, ağır bir cismin düşme hızının Aristoteles’in iddia ettiği gibi ağırlığıyla orantılı olmadığını gösterdi. Ayrıca Aristoteles’in hareket konusundaki görüşünü de reddettiği için bu üniversitede sözleşmesi yenilenmeyen Galileo, 1592’den 1610’a kadar Padua Üniversitesi’nde ders vermeye devam etti.

1609’da, Hollandalı biri tarafından icat edilen ve uzaktaki bir nesneyi yakınmış gibi gösterebilen bir aygıtı duyan Galileo, optik bilgisine sahip olduğu için kısa sürede kendi teleskopunu üretebildi. Kendi teleskobunu yapan tek kişi değildi, ancak Galileo’yu diğerlerinden ayıran şey, aleti nasıl geliştireceğini çabucak bulması, kendi kendine mercek taşlama sanatını öğrenmesi ve giderek daha güçlü teleskoplar üretmesiydi. Gece gökyüzüne çevirdiği teleskobuyla, Aristotelesçi evren modelini gözden düşüren bir dizi kanıt sunacaktı.

Gözlem ve bulguları. Galileo’nun teleskobuyla incelediği ilk gökcismi Ay’dı ve buluşu devrim niteliğindeydi. Nitekim Ay’ın yüzeyinin, eskilerin inandığı gibi kararmış da olsa pürüzsüz gümüş gibi görünmesine karşın, farklı topografik özellikler gösterdiğini keşfetti. Bunlara öyle belirgin gölgeler veren dağlar da dahildi ki, Güneş uygun açıdan parladığında, çevredeki arazinin üzerindeki yüksekliklerini bile hesaplayabiliyordu.Galileo’nun keşiflerinin geleneksel astronomi karşısında önemli bir anlamı vardı, çünkü onun gözlemleri Ay’ın mükemmel bir küre olmaktan ziyade aslında Dünya gibi kaba ve kırık yüzeyli bir küre olduğunu öne sürüyordu.

Bir başka gözleminde Galileo, Jüpiter’in aslında kutuplarda belirgin bir şekilde düzleştirilmiş bir top olduğunu, dolayısıyla mükemmel bir küre olmadığını farketti. Teleskobuyla Jüpiter’in yörüngesindeki, Kepler yasalarına uyan, dört uyduyu da gözlemledi. Jüpiter’in uydularının keşfi, geleneksel bilimi iki şekilde altüst etti. İlkin, uyduların Jüpiter etrafındaki hatasız dönüşleri, Dünya’nın Evren’deki tek dönme merkezi olduğu şeklindeki klasik fiziksel görüşü yok ediyordu. İkincisi, göksel cisimlerin sayılarının değişmesiydi. Zira Galileo’nun Jüpiter’in yörüngesinde dönen dört uyduyu keşfetmesinde gelenekçiler için başka bir zorluk ortaya çıkmıştı. Her zaman beş gezegen, güneş ve ayın oluşturduğu yedi gök cismi,şimdi Jüpiter’in dört uydusuyla birlikte on bir oluyordu. Bu temelde gelenekçiler teleskopu kınadılar, ona bakmayı reddettiler ve sadece sanrıları ortaya çıkardığını iddia ettiler.

Galileo, teleskopuyla Venüs gezegeninin Dünya’nın değil de Güneş’in yörüngesinde döndüğünü gösteren, aksi takdirde oluşamayacak, Venüs’ün evrelerini gözlemleyebildi.Samanyolu gözlemlerinde ise, yoğun yıldız bulutları buldu ve böylece önceden düşünülenden çok daha fazla yıldız olduğunu kanıtladı.Galileo, gözlemlerini 1610’da SideriusNuncius (Yıldız Habercisi) adıyla bir kitapta yayınladı. Bu kitap, tüm astronomi tarihindeki en tartışmalı yayınlardan biri oldu. Kitapta, üç önemli noktanın altı çizilmekteydi. Birincisi, Güneş-merkezli sistem tutkuyla kabul ediliyordu. İkincisi, Güneş lekelerinde de Aristoteles sistemine karşı bir kanıt bulan Galileo, Güneş’in yörüngesindeki uyduların silüetleri olduğu iddia edilen bu lekelerin, konuma göre şekil değiştirdiğini, diskin ortasındayken nispeten yuvarlak, kenarlarında ise ince şeritlere dönüştüğünü belirterek bu argümanı çürütüyordu. Nitekim bu veriler, noktaların ancak Güneş’in diskinde olmasıyla mümkündü ve Galileo, bunlardan hareketle Güneş’in kendi ekseni etrafında döndüğünü de çözdü. Üçüncü olarak, Galileo yeni bilginin önemini sadece vurgulamakla kalmayıp modern kanıtlara rağmen Aristoteles’in görüşlerini dogmatik bir şekilde savunan muhafazakar filozofları şiddetle eleştirmekteydi. Galileo’nun güneş lekeleriyle ilgili çalışmasının, Aristotelesçiliği iki açıdan zayıflatmasıydı. İlki, lekelerinin aslında Güneş’in üzerinde olduğunu kanıtlayarak, daha önce düşünüldüğü gibi yüzeyinde herhangi bir leke olmayan bir gök cismi olmadığını kanıtladı. Diğeri, Aristotelesçilerin öne sürdüğü gibi, Güneş’in her türlü eksenel hareketten yoksun, sabit ve değişmez olmadığını gösterdi.

Kepler’in Kopernik Astronomisinin Özeti’nden de büyük bir ihtimalle etkilenmiş olan Galileo’nun tutkulu Kopernikçiliği, Katolik Kilisesiyle başını derde soktu ve 1616’da Kopernik teorisini fiziksel bir gerçek olarak öğretmesi yasaklandı. Gelgelelim, İki Büyük Dünya Sistemi Hakkında Diyalog adlı eserinde hala güneş merkezli evren görüşünü yer merkezliye tercih ettiğini gören Kilise, Papa’nın kitabı incelemek için kurduğu özel bir komisyon aracılığıyla Galileo’yu Engizisyon mahkemesine çıkardı. Galileo, sapkınlık şüphesi ile mahkum edildi. Cezası da ömür boyu hapisolarak belirlendi. Bu, zindanda tutulma veya işkence içeren bir mahkumiyet değildi, ancak hayatının geri kalanını geçireceği ev hapsiydi.

1642’deki ölümüne kadar geçen sekiz yıllık bu süreçte fizik üzerine çalışmalarına devam etti, Ölümünden önce de kör oldu, ancak cezası geri alınmadı.

Okuma önerisi: Galileo Galilei.İki Büyük Dünya Sistemi Hakkında Diyalog. Çeviren Reşit   Aşçıoğlu. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2019.

Georges Minios: Galileo. Çeviren Işık Ergüden. Ankara: Dost Kitabevi, 2010.

KAYNAKÇA

Chapman, Allan. Gods in theSky: AstronomyfromtheAncientstotheRenaissance. Londra: PanMacmillan, 2002.

Van Helden, Albert. “Galileo”EncylopædiaBritannica. https://www.britannica.com/biography/Nicolaus-Copernicus. çevrimiçi 1 Ağustos 2021.

Westman, Robert, S. “Johannes Kepler” EncylopædiaBritannica. https://www.britannica.com/biography/Nicolaus-Copernicus. çevrimiçi 23 Temmuz 2021.

Russell, Bertrand. History of Western Philosophy. Londra: Routledge. 2004.

Yazar : Fatma DORE (Afyon Kocatepe Üniversitesi)