Hobbes, Thomas

Yaşamı. Thomas Hobbes, 1588 yılında, özgeçmişinde ifade ettiği şekliyle “yenilmez olarak adlandırılan Armada’nın adalarını istila etmeye” hazırlandığı bir ilkbaharda doğmuştu. Malmesbury Westport, Wiltshire’da gözlerini açan Hobbes, böylelikle korkuyu anne karnında öğrenerek var olmaya başlamıştır. Bu tarihten önce 1576 yılında Jean Bodin’in La République [Devlet] ve Étienne de la Boétie’nin Discours de la Servitude Volontaire [Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev] ve 1580 yılında Michel de Montaigne’nin Les Essais [Denemeler] kitapları yayımlanmıştı. 1588’li Hobbes, 17. Yüzyılın ünlü filozoflarından yaşça büyüktür: René Descartes 1596’lı, Blaise Pascal 1623’lü, Baruch Spinoza 1632’li ve Gottfried Leibniz ise 1646’lıdır.

Küçük yaştan itibaren Antik Yunanca ve Latince öğrenen Hobbes, 14 yaşında Oxford’da Magdalen Hall’a girer. 1608 yılında Devonshire Kontu William Cavendish’in oğluna özel öğretmenlik yapmaya başlaması onu bazı politik ve entelektüel çevrelerde bilinir kılar. 1628 yılına kadar bu aile ile ilişkisi sürer. Hobbes’un yurtdışı gezileri de fikirlerinde etkili olur. Özellikle, matematik ve geometrideki yeniliklerle geç tanışan filozof, bu birikimi kendi felsefesinde kurucu bir özellik olarak taşımayı başarmıştır. Onun 1629-1631 ve 1634-1636 Paris seyahatleri Mersenne çevresiyle tanışmasına olanak tanımıştır. Descartes ve Gassendi ile de bu arada tanışır. Ayrıca Floransa’da Galileo ile tanışma fırsatı bulur. Bilim, felsefe ve politika dünyaları ile eşzamanlı tanışıklıkları düşüncesinin ana eksenlerini de oluşturan yapıtaşları arasındadır.

1640 yılı Thomas Hobbes açısından belirleyici bir tarihsel uğraktır. Parlamento ile Kral 1. Charles arasındaki bölünmeler iç savaşa doğru giden sürecin önünü açar. Hobbes için ise gönüllü sürgün başlar. Fransa’daki sürgün yıllarında önemli eserleri üzerinde çalışmalarına başlamıştır. De Cive’nin yazılmasıyla başlayan süreç 1651 tarihli Leviathan metninin yayımlanmasıyla son bulur. İngiltere’ye geri döndüğünde çevresinde çokça seveni olduğu kadar önemli polemikler ürettiği isimler de bulunmaktadır: Wallis’in matematik hatalarını ayıklayan, R. Boyle’un fiziğini eleştiren ve Bramhall’un belirlenimciliğine meydan okuyan bir Hobbes portresi çizmek mümkündür. Bunun yanı sıra bütün dini çevrelerin din anlayışlarına da karşı çıkan – bu karşı çıkışın nedenlerini Leviathan ve Behemoth’ta bulmak mümkündür – Hobbes bu kez de tanrıtanımazlıkla suçlanır. 1679 yılında 91 yaşında vefat eden Thomas Hobbes ölümünden 8 yıl önce kaleme aldığı özgeçmişini şu cümlelerle bitirir: “Seksen dört yaşımı neredeyse tamamladım ve Ölüm, yakınımda, sesleniyor: Korkma”.

Temel Yapıtları. Thomas Hobbes’un yapıtlarının ilk derli toplu yayını 1839 ile 1845 yılları arasında Molesworth tarafından gerçekleştirilir.  Thomae Hobbes Opera philosophica quae latine scripsit omnia bir cildi toplu dizin olmak üzere altı ciltten, The English Works of Thomas Hobbes ise bir cildi toplu dizin olmak üzere on bir ciltten oluşmaktadır. Ancak bu edisyonlar dışında Ferdinand Tönnies’in 19. yüzyıl sonunda yaptığı yayınlar da mevcuttur. Bunlar arasında en çok Hobbes’un yaşadığı esnada sadece korsan baskısı olan Behemoth ünlüdür. Günümüz edisyonları arasında ise Oxford Clarendon temel referans statüsündedir. Bunların dışında Paris’teki Vrin Yayınevi ise Fransızca olarak Hobbes farklı edisyonlarının karşılaştırılarak yayımlandığı “eleştirel bir edisyon” ortaya koymuştur.

Hobbes’un başlıca metinleri şu şekilde sıralanabilir:

1642 Elementorum philosophiae section tertia de Cive, Paris

1647 Elementa philosophica de Cive, Amsterdam

1650 Human Nature: Or, the fundamental Elements of Policie, London

1650 De corpore politico, Or the Elements of Law, Moral & Politics, London

1651 Leviathan, London

1655 Elementorum philosophiae sectio prima de Corpore, London

1658 Elementorum philosophiae sectio secunda De Homine, London

1668 Leviathan (Latince), Amsterdam

1681 A Dialogue Between a Philosopher and a Student of the Common Laws of England, London.

1682 An Answer to the Bishop Bramhall’s Book called “The Catching of the Leviathan”, London

1682 Behemoth, London.

Ana fikirleri.  Hobbes, Descartes’tan farklı olarak mekanist bir maddecilikten beslenmektedir. Kartezyen ruh-beden ayrımına karşın Hobbes ruhu da düşünen bir beden (cisim) olarak ele almaktadır. Bu açıklama modeline göre her şey cisimlerin karşılıklı eyleminden ibarettir. Hobbes’un De Corpore (1655), De Homine (1658) ve De Cive (1642) metinleri cisimler teorisinin merkeziliğini ortaya koymaktadır. Buna göre matematik, fizik cisim/beden tartışmasından insan bedenine ve politik bedenine doğru ilerler. Malmesburyli filozof, mantıki zorunluluk fikrinin ötesine cisimlerin hareketi ekseninde bir nedensellik kavrayarak geçmeyi dener. Leviathan kitabı, hem bu temel metinleri birtakım değişikliklerle içerir hem de modernliğe ilişkin yeni teorik zeminler inşa eder. Bu eserde, doğadaki cisim (beden) hareketi, insan bedeni ve “saat” gibi işleyen politik beden üçlemesi bağlamında insan doğasının ve bireyin anlaşılması temel bir mesele olarak belirmektedir.

Hobbes doğa durumu hipoteziyle geliştirmiş olduğu antropolojisinde insanın kendi gerçekliğini inşa etmesini temellendirir. Doğa durumundan sivil duruma geçiş, devletin kurucu sözleşmesi, bize insanın doğal bir politik hali olmadığını gösterir. İnsan, doğada, kuruluşlar gerçekleştirebilen bir varlıktır. Hobbes felsefesi açısından insanın doğal bedeni ile yurttaşın politik bedeni arasındaki unsurlar bilimsel olarak yani sebepleriyle incelenebilir. Devletin Leviathan’daki temellendirmesi dedüktif olarak gerçekleşir. Aklın bir zorunluluğu olarak yapay makine devlet, güvenlik uğruna, sanat ve bilim arasında yaratım ile inşanın tüm imkânlarını kullanmaktadır. Buna göre Hobbes’un devleti, Behemoth’ta sözü açılan çokbaşlılıklara karşı duran, yasa ekseninde itaat üreten bir mekanizmadır.

KAYNAKÇA
Bertman, Martin et Malherbe, Michel (éd.). Thomas Hobbes, De la Métaphysique à la politique, Paris : Vrin, 1989.

Foisneau, Luc (coor.). La découverte du principe de raison, Descartes, Hobbes, Spinoza, Leibniz, Paris : PUF, 2001.

Hobbes, Thomas. The English Works of Thomas Hobbes of Malmesburry, Vol I- XI., ed. Sir William Molesworrth, Bart, London: John Bohn, 1839, 1840, 1841,

     - Elements of Law, ed. Ferdinand Tönnies, Cambridge: Cambridge University Press, 1928.

- De Cive, İngilizce versiyonu, ed. H. Warrender, Oxford: The Clarendon Press, 1987.

- Leviathan with selected variants from the Latin edition of 1668, ed. Edwin Curley, Cambridge, MA: Hackett, 1994.

- Léviathan ou Matière, forme et puissance de l’État chrétien et civil, çev. Gérard Mairet, Paris: Gallimard, 2003.

- Béhémoth, ou le Long Parlement. Traduit de l'anglais par Philippe Folliot, à partir de Behemoth Or the Long Parlement. Première édition (pirate): 1679. Première édition autorisée: 1682. Edited for the first time from the original MS by Ferdinand Tönnies. London, Simpkin, Marshall, and Co, 1889. Édition numérique réalisée le 18 septembre 2010 à Chicoutimi, Ville de Saguenay, province de Québec, Canada.

- Court Traité des Premiers Principes, Le Short Tract on First Principles de 1630-1631, (çeviri ve özgün metin),  çev. J. Bernhardt, Paris: PUF, 1988

- Béhémoth, Œuvres traduites dans une édition scientifique et critique, çev. L. Borot, Paris : Vrin, 1990.

- Leviathan, çev. Semih Lim, İstanbul: YKY, 2005.

- De Cive, Yurttaşlık Felsefesinin Temelleri, çev. D. Zarakolu, İstanbul: Belge, 2007.

- Behemoth ya da İngiltere İç Savaşının İçyüzü, çev. A. Yılmaz,  İstanbul: VBKY, 2020

Moreau, François. Hobbes, philosophie, science, religion, Paris: PUF, 1989

Terrel, Jean. Thomas Hobbes: philosopher par temps de crises. sous la direction de Terrel Jean. Paris: Presses Universitaires de France, 2012

Yazar : M. Ertan KARDEŞ (İstanbul Üniversitesi)