koşullu tasım
[Alm. hypothetischer Syllogismus ] [Fr. syllogisme hypothétique ] [İng. Hypothetical Syllogism ] [Es. Tr. Şartlı Kıyas; kıyâs-ı şarti ]
Kategorik olmayan koşullu tasımlarda ilk öncül “ise” önerme eklemiyle kurulmuş bir yapıya sahiptir. İkinci öncül önerme ise ilk önermede ifade edilen bileşenlerin onaylanması ya da reddi biçiminde ortaya çıkar. Sonuç önermesi, birinci öncül önermede koşullanan durumun ikinci öncül önermede onaylanması ya da reddine bağlı olarak yine bir onaylama ya da red biçiminde kendisini gösterir. Farklı biçimlerde kurulabilen bu tür tasımların geçerli olanları aşağıda örneklenmiştir:
| Yağmur yağarsa yerler ıslanır. | Yağmur yağarsa yerler ıslanır. |
| Yağmur yağdı. | Yerler ıslanmadı. |
| Yerler ıslandı. | Yağmur yağmadı. |
Soldaki örnek, ikinci öncülde birinci öncülün ilk bileşeninin onaylandığı ve Modus Ponens olarak adlandırılan, sağdaki örnek ise ikinci öncülde birinci öncülün ikinci bileşeninin reddedildiği ve Modus Tollens olarak adlandırılan tasımlardır. Bu geçerli tasımlarda görüleceği üzere sonuç önermeleri, bu örneklerin ilkinde birinci bileşenin ikinci bileşeninin onaylanması, ikincisinde ise birinci önermenin ilk bileşeninin reddi biçiminde ortaya çıkar.
KAYNAKÇA
Ural, Şafak. Temel Mantık, İstanbul: Çantay Yayınları, 4. Bs., 2017.
Yazar : İbrahim H. ÇETRES (Mardin Artuklu Üniversitesi)