Levinas, Emmanuel

Yaşamı ve Eserleri. Emmanuel Levinas, Litvanya’nın Kovno (Kaunas) kentinde 12 Ocak 1906 yılında dünyaya gelmiştir. 1923’te Fransa’daki Strasbourg Üniversitesi’ne gitmiştir. Burada Henri Bergson ve Edmund Husserl üzerine önemli çalışmalar yapmıştır. Logische Untersuchungen’nı (Mantık Araştırmaları) okuduktan sonra Husserl’in fenomenolojisi ile ilgilenmeye başlamıştır. Strasbourg Üniversitesi’nde beş yıl geçirdikten sonra Husserl ve Martin Heidegger’in öğrencisi olmak için Freiburg’a gitmiştir. Freiburg’a Husserl için gittiğini ama Heidegger’i keşfettiğini söylemiştir ve Heidegger’le tanışması Sein und Zeit (Varlık ve Zaman) kitabına yoğunlaşmasında etkili olmuştur. İki yıl içinde Husserl’in fenomenolojisi üzerine hazırladığı La théorie de l'intuition dans la phénoménologie de Husserl (Husserl’in Fenomenolojisinde Görü Teorisi) tezini tamamlamıştır.

1948’de aşkınlığı temele alan çalışması Le temps et l’autre (Zaman ve Başka), sonrasında ise Quatre Lectures Talmudiques (Dört Talmud Okuması) yayınlanmıştır. Savaş yıllarında tutsak olduğu sırada, 1947’de ilk özgün kitabı De l'Existence à l'Existant’ı (Varoluştan Varolana) kaleme almıştır. Ontolojiden ziyade etiğe öncelik vermesi Heidegger felsefesine vermiş olduğu tepkiyi gösterir. 1961’de Totalité et Infini (Bütünlük ve Sonsuzluk) kitabıyla etiği ilk felsefe olarak ortaya koymuştur. 1963 yılında Difficile Liberté (Zor Özgürlük)’de Yahudilik üzerine yazmış olduğu yazılarını toplamıştır. Hitler, Auschwitz ve Nazi faşizmi Levinas’ın felsefi düşüncesi ve Yahudilik hakkındaki düşünceleri üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Filozof, 1995 yılında yaşama gözlerini yummuştur.

Felsefesi. Levinas’ın etik anlayışı ontoloji eleştirisi üzerinden temellenir. Heidegger’in varlığın anlamını yine varlığın kendisinden çıkarsamaya çalışan yöntemi eleştirerek, varlığın anlamsızlığından hareket eder. Varlığı bu anlamsızlıktan kurtaracak olan, başkası’nın yüz’ündeki sorumluluk bilincini sağlayan etik ilişkidir. Bu etik ilişki, ben’in başkası için olduğunun en açık göstergesidir. Başkası için olmak kendisi için olmaklıktan daha gerçek bir kendiliktir. Amaç başkası’nın ne olduğunu değil, başkası’nın ne olmadığını ortaya koymaktır. Dolayısıyla dilin sınırlarını aşmak gerekir, bu ise başkası’ndan hareketle mümkün değildir. Başkası için olmaklık kabulüyle öznellik, başkası ile etik ilişkiyi mümkün kılar ve bu sorumluluğa varan özne etiğin ‘başkası için olan’ anlamına erişmiş olur. Levinas art zamanlılık ile benim yaşadığım şimdiki zaman ve başkası’nın zamanı arasındaki ayrıma dikkat çeker. Art zamanlılık şimdiye gönderme yapmayan başkası’nın zamanıdır. Art zamanlılık ile ben kendi özdeşliğini kırar ve böylece sorumluluk sonsuz bir hal kazanmış olur. Başkası ile kurulan etik ilişki sonunda özgürlük açığa çıkar.

Varlığın ötesindeki aşkınlık başkası’nın yüzü ile karşılaştığımız anda ortaya çıkar.  Bu aşkınlık, yüz’ün ben’e ‘Öldürmeyeceksin!’ emrinde belirir. Ben başkası karşısında hiçbir çıkar gözetmeksizin yöneldiği anda varlıktan kopar ve varlığın ötesine geçtiğinde fenomenal dünyayı anlamlandırır. Yüz, var olan sonsuzluk fikrinin somut görünüşüdür. Etik anlayışını, sonsuzluğa olumsuz bir anlam yükleyen Batı felsefesine karşı geliştirir. Batı metafiziği başka’yı aynı içinde eritir. Varlığın bu görünen yüzü Batı metafiziğinde bütünlük kavramı içine yerleştirilir. Eylem bireyden bireye farklılık göstereceğinden tek bir hakikatten söz edilemez. Levinas özneyi varlıktan soyarak varlığın dışına çıkarmayı amaçlar. Böylece öznellik idealine ulaşmış olur. Öznellik başkası’yla kurulan etik ilişkide açığa çıkar. Öznellik kendisi için olan değil, başkası için olandır. O halde Levinas’a göre gelenekten kopuş başkası ile kurulacak olan etiksel dil ile mümkündür.

KAYNAKÇA

Cohen, Richard A. Ethics, Exegesis and Philosophy: Interpretation After Levinas. New York: Cambridge University Press, 2004.

Critchley, Simon.  “Emmanuel Levinas: A Disparate Inventory”. The Cambridge Companion to Levinas içinde. Editör Simon Critchley&Robert Bernasconi. New York: Cambridge University Press, 2004.

Direk, Zeynep. Çağdaş Kıta Felsefesi: Bergson’dan Derrida’ya. Ankara: Fol Kitap, 2021.

Gözel, Özkan. Levinas. İstanbul: Say Yayıncılık, 2012.

Hand, Sean. Emmanuel Levinas. New York: Routledge Taylor & Francis Group, 2009.

Levinas, Immanuel. Sonsuza Tanıklık. İstanbul: Metis Yayınları, 2003.

Levinas, Immanuel. Tanrı, Ölüm, Zaman. Çeviren Işık Ergüden. İstanbul: Sel Yayınevi, 2021.

Morgan, Michael L. Discovering Levinas. New York: Cambridge University Press, 2007.

Yazar : Cemzade KADER DÜŞGÜN (Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversite