Platonculuk

[Alm. Platonismus ] [Fr. Platonisme ] [İng. Platonism ]

Genel anlamda. Platon felsefesinin etkisiyle oluşmuş felsefe akımlarının tümüne verilen isimdir. Genel tavır olarak duyusal dünyada karşımıza çıkan tikellerden bağımsız olarak varlığını sürdüren ve ancak akıl yoluyla kavranabilen ayrı bir varlık alanının kabulüne dayanır. Her ne kadar Platon’un çok daha erken dönemlerdeki fikir akımlarını etkilemiş ve şekillendirmiş olduğu bilinse de terimsel olarak Platonculuk ifadesinin ortaya çıkması 17. Yüzyıldan itibaren gerçekleşmiştir. Zira Orta Çağ’da Platon’dan ve Platonculardan bahsedildiğini görüyor olsak da, Platonculuktan henüz bahsedilmemekteydi.

Dönemlendirme. Platonculuk; öncelikle erken dönem Platonculuk ve orta dönem Platonculuk olarak dönemlendirilir. Erken dönem Platonculuğa erken Akademi adı da verilir ve yaklaşık olarak M.Ö. 260’lara kadar sürdüğü kabul edilir. Bu dönemi temsil eden isimler Speusippos, Xenocrates and Polemos’dur. Bu üç ismin temsil ettiği dönemin ardından yaklaşık iki yüzyıllık bir aradan sonra Antiochos ile birlikte yeniden temsil edilmeye başlanır. Antiochos’tan Numenios’a kadar geçen dönem genel olarak orta Platonculuk olarak adlandırılır. Bu dönemin yeni Platonculuğun ortaya çıkmasına da zemin hazırladığı düşünülmektedir. Bu dönemin Philon üzerinde de etkisi olduğu bilinmektedir. 

Hem erken Platonculukta hem de orta Platonculukta etkili olmuş ana metin Timaios’tur. Her iki dönemde de Timaios oldukça dikkatle okunmuş ve şerh edilmiştir. Bu sebeple, erken ve orta dönem Platonculuğun üzerinde Timaios vasıtasıyla gelen bir Pythagorasçı etkiden de söz etmek mümkündür. Orta Platonculuk etik alanında Aristoteles ve Platon’un görüşlerini bir araya getiren bir yol izlemişlerdir. Mantık alanında ise peripatetik mantığı benimsemişlerdir

Platon’un metinleri sonraki dönemlerde de etkili olmaya devam etmiş, Orta Çağ’da ve Rönesans’ta olduğu gibi modern felsefede de yeniden yorumlanmıştır. Orta Çağ Platonculuğu orta Platonculuk ile yeni Platonculuğun öğelerinden etkiler taşır. Büyük ölçüde Timaos'tan izler taşıyan Platoncu bakış açısı altıncı yüzyıldan on ikinci yüzyıla kadar erken Ortaçağ'a hâkim olmuştur.  Skolastik dönem olarak da bilinen on üçüncü ve on dördüncü yüzyıllar da ise Müslüman bilim adamlarının da etkisiyle Aristoteles'e yönelik ilgi artmıştır. Hatta o zamana kadarki felsefî ilgiyi yönlendiren ve büyük ölçüde belirleyen Timaios, 1255'ten itibaren Paris Üniversitesi'nde zorunlu ders olmaktan çıkarılmıştır.  

Rönesans döneminde antikiteye olan ilginin yeniden artmasıyla birlikte, Floransa’da, özellikle de yeni Platoncu öğelerin etkisinin altında gelişen bir Platonculuktan söz etmek mümkündür. Giovanni Pico della Mirandola, Ficino gibi isimler Rönesans Platonculuğunun önemli isimlerindendir.

Rönesans’tan sonra ise Platonculuk dört ayrı bölümde incelenebilir. Bunlardan ilki, 15. Yüzyılda Ficino’nun etkisiyle yine Floransa’da gelişten ve dinî nitelik de taşıyan bir akımdır. Dinî bir nitelik taşımasının sebebi, Platon’dan gelen öğeleri Musevî Philon’dan ve Plotinus’tan gelen öğelerle birleştirmiş olmasıdır. İkincisi Thomas More ve John Colet tarafından ortaya konulmuştur. Pythagorasçılıktan da gelen bir etkiyle evrenin dilinin matematik olduğunu varsayan, sonradan Kepler ve Galileo ile de temsil edilecek olan matematikçi yaklaşımı da içine alan bir Platon okumasına dayanır. Üçüncüsü Cambridge Platonculuğu olarak da adlandırılır. Bu Platon okumasında ahlak yasasının Tanrı’dan çıkan mutlak bir yasa olduğu dile getirilir. Sonuncusu ise 18. Yüzyılda geliştirilen ve Platon’u o güne kadarki Platon yorumlardan bağımsız olarak okumayı hedefleyen bir Platonculuktur.

KAYNAKÇA

Dillon, J.(1998). Platonism, Early and Middle. In The Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. Retrieved 2 Aug. 2023, from https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/platonism-early-and-middle/v-1. doi:10.4324/9780415249126-A089-1

Moran, D.(1998). Platonism, medieval. In The Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. Retrieved 2 Aug. 2023, from https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/platonism-medieval/v-1. doi:10.4324/9780415249126-B095-1

Cevizci, Ahmet (2005). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul.

Yazar : Şeyma KÖMÜRCÜOĞLU (Medeniyet Üniversitesi)