Poincaré, Henri

1854-1912 yılları arasında yaşamış olan ünlü Fransız matematikçisi, mühendis ve filozofu. Temel eserleri: La Science et Hypothèse [Bilim ve Varsayım], La Valeur de la Science [Bilimin Değeri] ve Science et Méthode [Bilim ve Yöntem].

Bergson ve James'la aynı zihniyeti paylaşan ve bilimin, ilke olarak birtakım sonuçların aksiyomlardan çıkartılması suretiyle mekanik bir tarzda kurulabileceği düşüncesine karşı çıkan Poincaré, düşünceyi mekanikleştirme girişimlerine karşı çıkıp, sezgi, yaratıcı düşünce ve kendiliğindenliğin önemini vurgulamıştır. O, bu çerçeve içinde, uzlaşımcı bir görüş benimsemiş ve mekaniğin yasalarının uzlaşımlardan başka bir şey olmadığını dile getirirken, bir 'uzlaşım'ın insan ruhunun özgür bir yaratısı olduğunu savunmuştur. Bir yasa, pozitivistlerin öne sürdüğü gibi, deneylerin bir özeti olursa, bilim adamının rolü gözlemlerini kaydetmek ve özetlemekle sınırlanmış olur; o, Poincaré’ye göre, bu durumda duyarlı bir makineden başka bir şey olamaz. Fakat yasalar birer uzlaşım, parçacıkların hareketlerinden söz etmek için kurduğumuz bir dil olursa, bilim adamı, bir makine değil de, gerçek bir yaratıcı olur.

Bilimin nesnelliğine ilk bakışta zarar verir, bilimi şiirin bir türü hâline getirir gibi görünen bu öğretiyi öğrencilerinden bazılarının idealist bir doğrultuda geliştirmiş olmalarından yakınan Poincaré, bilim görüşünde uzlaşımcılığm ve empirizmin bir sentezini yapmaya çalışmış ve uzlaşımın, özgür bir yaratı olsa bile, keyfî olmadığını göstermeye çalışmıştır. O, deneyin bilim adamına yol göstermek suretiyle, uzlaşımın seçiminde belirleyici bir rol oynadığını dile getirmiş ve nesnelliğin, bilim adamlarının oluşturulan uzlaşımın üstünlüğüne duydukları inanan sonucu olduğunu söylemiştir.

Başka bir deyişle, Poincaré bilimsel yasaların, bir oyunun istendiği gibi, uzlaşım yoluyla değiştirilecek kuralları olmadığını söylemiştir. Zira bir oyunun kurallarının doğrulanabilmesinden ya da yanlışlanabilmesinden söz edilemez. Oysa bilimin kuralları, öndeyi gücüne sahip oldukları, öndeyide bulundukları sürece ve ölçüde eylem kuralları haline gelirler, ve öndeyilerin yanlışlanabilmeye açık oldukları unutulmamalıdır. Yani, deneysel hipotezler yalnızca uzla- şunlar olmayıp, onların bilişsel ve pratik bir değeri vardır.
Empirik bir genelleme, ilke olarak hep yeniden gözden geçirilebilir olduğu için, bilimde mutlak kesinliğe ulaşmak mümkün olmasa bile, Poincaré’ye göre, en azından birçok durumda yüksek bir olasılık derecesine ulaşılır. O matematiksel fizikte uzlaşımların önemli bir rol oynadıklarını, başlangıçta deneysel bir genelleme olan bir önermenin daha sonra yanlışlanmaya açık olmayan bir uzlaşım hâlini alabildiğini söyler. Bununla birlikte, bilim şeyler arasındaki ilişkilerin bilgisine ulaşmaya çalışıp, öndeyide bulunur, onun bazı öndeyileri yanlışlanırken, bazıları kesin sonuçlu bir biçimde olmasa da doğrulanır. Bilimin, öyleyse, tümüyle uzlaşımlardan meydana geldiği, içsel tutarlılık sağlandığında, her sistemin en az diğeri kadar iş göreceği, Poincaré’ye göre, hiçbir şekilde iddia edilemez.

Ona göre, doğa bilimleri bilgimizi arttırabilir ve bu artış deneysel genellemelerin test edilmesi yoluyla sağlanır. Bilim, bilgideki bu artış sayesinde, doğa ya da fizikî dünya hakkında hakikate, birtakım doğrulara ulaşmayı amaçlar. Yine bilim, en önemlileri doğanın birliği ve basitliği kabulleri olan birtakım kabullere dayanır. Buna göre, evrenin parçaları arasında, canlı bir bedenin parçalan arasındaki karşılıklı ilişkiye benzer bir karşılıklı ilişki olduğu önceden varsayılır. Doğanın basitliğinin varsayılması ise, iki ya da daha fazla genellemenin söz konusu olması durumunda, bunlar arasında bir seçim yapılabileceği ve seçimdeki yol gösterici öğenin ise, basitlik olacağı anlamına gelir.

Bilim, Poincaré'ye göre, bize kesinlikle şeylerinin özünün bilgisini vermez. Ona göre, bilimsel bir teori bize ısının/ elektriğin ya da yaşamın ne olduğunu söyleme iddiasında bulunduğu zaman, verebileceği herşey kaba ya da yaklaşık bir resimdir. Bilim yoluyla elde ettiğimiz bilgi/ şeyler arasındaki bağlantıların bilgisidir.

Yazar : YAZARINI BEKLEYEN MADDE....