Poseidonios

[Yun. Ποσειδώνιος] [Lat., Fr. ve İng. Posidonius] [Alm. Poseidonios]

Yaklaşık olarak M.Ö. 135-51 yılları arasında yaşayan Apameia (Suriye) doğumlu Stoacı filozof.

Yaşamı ve eserleri. “Atlet” lakabıyla anılan Poseidonios gençliğinde felsefe öğrenmek için Atina’ya gidip Panaitios’un derslerine katıldı. Panaitios’un ölümünün ardından Atina’daki okulun başına Mnesarkhos geçtiği için Rodos’a gitmeye karar verdi. Rodos vatandaşlığına kabul edildikten sonra Rodos’taki Stoa okulunun başına geçti. Muhtemelen M.Ö. 90 civarında Akdeniz dünyasında uzun süreli bir yolculuğa çıktı; yolculuğu boyunca farklı kültürlerle karşılaştı ve doğal olayları gözlemledi. Araştırmaları için yeterli veriyi topladıktan sonra Rodos’a dönüp uzun yıllar ders verdi. Kitapları yalnızca öğrencileri tarafından değil, Roma’nın nüfuzlu aileleri tarafından da ilgiyle karşılandı. Hatta Pompeius Magnus’un M.Ö. 62’de Doğu seferinden dönerken Rodos’a uğrayıp Poseidonios’un kapısı önünde saygıyla eğildiği söylenir. Çok yönlü bir filozof, bir doğa bilgini, matematikçi, tarihçi, biyolog, kartograf ve coğrafyacı olan Poseidonios’tan günümüze hiçbir eser ulaşmamıştır. Doğa Üzerine, Evren Üzerine, Meteoroloji, Tanrılar Üzerine, Kahramanlar ve Daimonlar, Felsefeye Teşvik, Kehanet Üzerine, Ruh Üzerine, Tutkular Üzerine, Öfke Üzerine, Yükümlülükler Üzerine, Ölçüt Üzerine, Boşluk Üzerine, Kader Üzerine vb. kitaplar yazdığı söylenmektedir. Hatta Asklepiodotos’un askeri stratejileri ele aldığı Tactica kitabının da Poseidonios’un kaybolan eserine dayandığı düşünülmektedir.

Felsefesi. Felsefeden vazgeçmenin yaşamdan vazgeçmek olduğunu söyleyen Poseidonios felsefeyi canlı bir varlıkla karşılaştırır: Fiziği kana ve ete, mantığı kemiklere ve sinirlere, etiği de ruha benzetir. Hocası Panaitios gibi felsefeye fizikle başlanması gerektiğini ileri sürer ve kadim Stoacıların eksik bıraktığı pek çok fizik kuramını tamamlar. Stoacı zaman kuramında şimdiki zamanın nasıl düşünülmesi gerektiğini belirginleştirir ve böylece bir bedensiz olan zamanın bedenli gerçekliklerle ilişkisi temellendirilmiş olur. Ayrıca Poseidonios oldukça tartışmalı olan ontolojik problemleri ve paradoksları çözmeye çalışır: Stoacı varlık kategorilerine ilişkin bu tartışmalarda çelişkili görünen değişim problemi, Poseidonios’un ve Mnesarkhos’un eklemeleriyle anlaşılır hale gelir. Değişimi bölünme, başkalaşım, kaynaşma ve çözülme olmak üzere dört türe ayırır. Başkalaşımın tözle ilgili olduğunu söyler, diğer üç türü ise nitelikle ilişkilendirir. Bu ayrımlar sayesinde şeylerde değişmeden kalan “özsel nitelikler” belirginleşir ve Helenistik dönemin değişim problemine bir yanıt verilir.

Poseidonios nedensel açıklamadan (aitiologikos) ziyade nedenlere odaklanan erken dönem Stoacıların eksik bıraktıkları şeyi, yani açıklamanın doğasını aydınlatmasıyla da bilinir. Strabon’un “Aristotelesçilik” olarak adlandırdığı bu yönelim, nedensel ilişkide neden ile etkinin farklı türden gerçeklikler olduğunu temellendirmeye yarar. Poseidonios’un nedensel açıklamaya dönük ilgisi dönemin tıp tartışmalarında da belirleyici olur, öğrencisi Attaleialı Athenaios Pneumacılar olarak bilinen tıp okulunu kurar ve hastalıkları Stoacı nedenlere göre açıklar. Astroloji ve astronomi konusunda da uzman olan Poseidonios kehaneti kader, tanrı ve doğa yasasıyla temellendirir, Augustinus’un şiddetle eleştirdiği bu büyük astrolog yıldız haritalarında da uzmandır ve doğum anının bütün yaşamı belirlediğine ilişkin pek çok kanıt ileri sürmüştür. Kehaneti temellendirmeye yarayan sempati (duygudaşlık) kuramına son halini veren de yine Poseidonios’tur. Poseidonios sempatinin yalnızca evrenin bütünü açısından değil, aynı zamanda evrenin parçaları açısından da etkin ve içkin bir nitelik olarak düşünüldüğünü belirtmiştir. Ona göre sempati evrenin bir arada oluşunun ve doğa tarafından yönetilmesinin koşuludur. Poseidonios sempatinin evrenin tamamında etkin olan bir güç olduğunu ileri sürmekle evrenin birliğini, bütünlüğünü ve sürekliliğini temellendirmiş olur.

Bununla birlikte Poseidonios ruh ve tutkulara ilişkin görüşleriyle erken dönem Stoacılardan ayrılır. Galenos Poseidonios’un üç parçalı ruh anlayışını savunan kadim görüşleri kabul ettiğini ve başta Khrysippos olmak üzere erken dönem düşünürler tarafından ileri sürülmüş tutkular kuramını eleştirdiğini söyler. Poseidonios Platoncu ruh görüşünü kabul ettiği için tutkuların ruhta bulunduğunu ve arzulayan yan tarafından meydana getirildiğini düşünür. Khrysippos’un, ruhu parçasız olarak düşündüğü için erdemsizliği makul şekilde açıklayamadığını, oysa Platoncu ruh görüşünün uygun açıklamayı sağlayacağını ileri sürer. Poseidonios, bu görüşleriyle erken dönem Stoacıların tutkuları yargıya indirgeyen kuramlarını eleştirerek yargıların düzenlenmesi için gerekli olan zihinsel alıştırmaları kuşkulu hale getirir.

KAYNAKÇA

Cicero, Marcus Tullius. On Old Age. On Friendship. On Divination. Çeviren W. A. Falconer. Cambridge: Harvard University Press, 1923.

Cleomedes. Lectures on Astronomy. Çeviren A. C. Bowen & R. B. Todd. Berkeley: University of California Press, 2004.

Empiricus, Sextus. Against Physicists, Against Ethicist. Çeviren R. G. Bury. Cambridge: Harvard University Press, 1936.

Galen. On the Doctrines of Hippocrates and Plato. Çeviren Philip De Lacy. Berlin: Akademie-Verlag, 2005.

Kidd, I. G. & Edelstein, L. (eds.). Posidonius Vol. I: The Fragments. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.

Strabo. The Geography of Strabo I. Çeviren Horace Leonard Jones. London: William Heinemann Ltd, 1917.

Yazar : Melike MOLACI (Necmettin Erbakan Üniversitesi)