Şankara

[Skr. Şaṅkara/Şaṃkara; uğurlu, yararlı ] [Hindī. Şaṅkar; Şiva’nın isimlerinden biri, Vedānta felsefesinin kurucusu ‘Ādi Şaṅkara’ ] [İng. Śankara ]

Yaşamını (788-820), Hinduizm’i yeniden canlandırmaya adayan Hint düşünürü, filozof, teolog ve/ya dini öğretmen.

Yaşamı. Bazı araştırmacılar onun, Hindistan’ın güneyinde yer alan Kerala bölgesinde Brāhmaṇ bir ailenin çocuğu olarak doğduğunu söylerler. Koyu Hindu geleneklerini benimsemiş, yaşadığı dönemde yükselmekte olan Buddhizm ve Caynizm dinlerine karşı, Hinduizm’i daha geniş kitlelere yaymayı amaç edinmiştir. Hinduizm’in en eski kutsal kitapları olan Veda’ların dogmalarına olan bağlılığı ile ünlüdür. Veda’ların son döneminde oluşturulan Upanishad eserlerine odaklanarak birçok paradoksal ve çelişkili öğretileri uyumlu hale getirmeye çalışmıştır. Kutsal eserlerde yer alan teistik inanışı kendi düşünce sistemiyle (advaita) sentezlemiştir. Hindu felsefesinin en etkili isimlerinden biri haline gelerek toplumda teolojik yenilikler, yeni kült entegrasyonu ve reform hareketi oluşturmuştur. Hindistan’ın birçok bölgesini ziyaret etmiş, Uttaranchal eyaletindeki Badari (kuzey), Karnataka eyaletindeki Srngeri (güney), Orissa eyaletindeki Puri (doğu) ve Gujarat eyaletindeki Dvarka (batı) olmak üzere birçok mekânda manastır kurmuştur. Günümüzde dahi bu manastırların her biri Şankarāçarya (Şankara’nın müritleri, hocaları) tarafından yönetilmekte olup, bu yöneticiler kendi bölgelerine Advita Vedanta’yı yaymak üzere görevlendirilmiştir. Şaṅkarāçarya’lar, dini otoriteyi komuta etmeye halen devam etmektedir.

Öğretisi. Şaṅkara, araştırmacılar tarafından ikiliksizlik (nondüalizm) düşünce sistemini benimseyen Advaita Vedānta’nın kurucusu ve savunucusu olarak kabul edilmektedir. ‘Advaita; nondüalizm (nonduality)’ kelimesi Sanskrit kökenli olup ‘a; olumsuzluk eki’ ile ‘dvi; iki’ anlamına gelen kelimelerin birleşiminden oluşan felsefi bir terimdir. Advaita Vedānta’ya göre, Brāhmaṇ dual olmayan, tek bir mutlak gerçekliktir. Brāhmaṇ’ın tek gerçek olduğunu ve evren dahil olmak üzere var gibi görünen her şeyin yanıltıcı olduğunu iddia eder. Devam eden doğum, ölüm ve yeniden doğuş döngüsü (samsara), insanın yanıltıcı algısı nedeniyle oluşur. Bununla birlikte, cehaletin ortadan kaldırılmasıyla (avidya) ātman ile Brāhmaṇ’ın aynı olduğunun kanısına varılabilir. Nitelik, bilgelik ve her şeye gücü yetme gibi özellikler tanrılara adanmıştır. Tanrılara bağlılık (bhakti) sadece kişinin karmasını iyileştirebilir ve daha iyi bir yeniden doğuş sağlayabilir. Ancak bu bağlılık aydınlanma (moksha) ile sonuçlanmaya yetmez. Gerçek aydınlanma ibadetten değil, cehaletin üstesinden gelerek Brāhmaṇ bilgisi (cñana) yoluyla ortaya çıkar. Bu mistik felsefe ile dünyevi ayrımlar farklı olduğundan, geleneksel Hinduizm’in çoklu tanrı inanışına (politeizmine) karşı gelmektedir. Şaṅkara, Veda’ların bütünlüğü ile birleştirmeyi başardığı Upanişadlarda yer alan nihai gerçeklik (ātman) düşüncesini, diyalektik becerisi sayesinde geniş kitlelere yaymıştır. Brahma Sūtraları hakkındaki yorumuna göre, ‘tek gerçek Brāhmaṇ veya mutlak bir’dir. Bir ile ātman veya bireysel ruh arasında algılanan herhangi bir ikilik, cehalet anlamına gelen avidya’nın bir sonucudur; maddi dünyada yanıltıcıdır. Dolayısıyla Advaita Vedānta’ya göre aydınlanma, dışsal eylemlerden değil, içsel yansımadan doğar. Bu nedenle Şaṅkara’nın doktrini advaita -ikiliksizlik- olarak adlandırılır, çünkü tüm gerçekliği tek bir kaynağa atfetmeye çalışır. Politik olarak kaotik bir çağda aktif olması sebebiyle felsefi düşüncesini yayarken, Buddhistlerin doktrinlerini çok iyi öğrenmiştir. Mistik öğretisinde Buddhist felsefesinin etkisine işaret eden çok şey vardır. Hatta bu yüzden, bazı kesimler tarafından kripto-Buddhist olmakla bilesuçlanmıştır. Ancak başarılı felsefi sentezi, Hindistan’da Buddhizm’in nihai düşüşünü hızlandırmıştır. Felsefi yeniliklerinin yanı sıra, dini hassasiyetlerinin çeşitliliğini yansıtan Veda şiirlerinin ve dualarının da savunucusudur. Şaṅkara’nın Advaita Vedānta felsefesi bugün neo-Vedānta adı altında, Hintli filozoflar arasında varlığını sürdürmektedir.

KAYNAKÇA

Natalia Isayeva Shankara and Indian Philosophy. Albany, NY: State University of New York Press, 1993. 

Govind Chandra Pande Life and thought of Sankaracarya. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers, 1994. 

M. Monier Williams. Sanskrit-English Dictionary. New Delhi: Motilal Banarsidass, 1986.

R. S. Mcgregor. Hindī-English Dictionary. New York: Oxford University Press, 2002.

Yazar : Esra BÜYÜKBAHÇECİ (Ankara Üniversitesi)