Schlegel, Friedrich

Yaşamı ve eserleri. Karl Wilhelm Friedrich Schlegel yahut bilinen adıyla Friedrich Schlegel, 1772 yılında Hannover’de dünyaya gelmiştir. Çok yönlü bir düşünür olan Schlegel, çeşitli alanlarda önemli eserler vermiş ve filozof, edebiyatçı, sanat ve edebiyat eleştirmeni, filolog, Hindolog, tarihçi ve politikacı olarak değerlendirilmiştir. Ancak onun esas önemi, erken dönem Alman romantizmi [Alm. Frühromantik] yahut Jena romantizmi olarak değerlendirilen hareketin, Novalis ile birlikte temel figürlerinden birisi olmasından kaynaklanır. 1790 yılında hukuk okumak adına Göttingen Üniversitesi’ne giden ancak burada klasik filoloji ile tanışan Schlegel, kısa sürede Antik Yunan edebiyat ve felsefesinin temel metinlerini okumuştur. 1792 yılında Novalis ile tanışan Schlegel, ileride Jena romantizmini vücuda getirecek olan arkadaşlığın temellerini atmıştır. 1796’da ağabeyi August Wilhelm Schlegel’in bulunduğu Jena’ya taşınan ve buradaki entelektüel ortamdan, özellikle de kısa süre sonra bir eleştirmeni hâline geleceği Fichte’nin düşüncelerinden ciddi biçimde etkilenen Schlegel, romantik teorisinin özünü bu şehirde oluşturmuştur. 1798 yılında August Wilhelm’le kurdukları Athenäum dergisi, romantik düşüncenin merkezi hâline gelmiş ve her ne kadar kısa süreli basılmış olan bir dergi olsa da uzun ve güçlü bir etkiye sahip olmuştur. Derginin yazarları arasında Friedrich ve August Wilhelm Schlegel’in yanı sıra, Novalis, Ludwig Tieck, Friedrich Schleiermacher, Dorothea Schlegel, Caroline Schelling (o sıralar Schlegel) vd. isimler vardır. Dergi yazarları çevresinde gelişen romantik teori özellikle Novalis ile Schlegel tarafından gündeme getirilen romantik şiir kavrayışında en üst formunu bulmuştur. Ancak bu dönem oldukça kısa sürmüş, grup kısa süre içerisinde dağılmıştır. Novalis 1801 yılında henüz 29 yaşında hayata veda etmiş ve bundan sonra düşünceleri aşama aşama dönüşen Friedrich Schlegel de sonunda Jena döneminde ortaya attığı görüşlere sırt çevirmiştir. 1808 yılında, eski inançsız döneminin tam tersi bir yol izleyip eşiyle birlikte Katolikliğe geçiş yapan Schlegel, kısa süre sonra Viyana’ya taşınmış, Katolikliğin Almanya’da hâkim hâle gelmesini savunan Concordia adlı bir dergi kurmuş ve ömrünün kalan yıllarında gittikçe daha muhafazakâr bir figüre dönüşmüştür. Schlegel, 1829 yılında ölmüştür.

Felsefesi. Günümüzde gittikçe artan bir ilgiye mazhar olan, erken dönem Schlegel’in felsefî düşüncesi, bir zaman büyük hayranlık duyduğu Fichte düşüncesine karşı çıkışla karakterize olur. Fichte’nin bir ilk ilkeden yola çıkarak kaçınılmaz sonuçlara ulaşma iddiasında olan temelci felsefesine karşı Schlegel anti-temelci bir felsefe vücuda getirir. Fichte’yi bir Mutlak varsaymak ve bu Mutlak’a kesinlikle ulaşılacağına vehmetmekle suçlayan Schlegel, Fichteci kesin bir ilk ilkeden tümdengelim yoluyla oluşturulmuş olan felsefe kavrayışını yadsıyarak, belirli bir başlangıç noktasına ve mutlak ilk ilkeye sahip olmayan, her ilkenin birbirini oluşturduğu, desteklediği ve kanıtladığı; tıpkı şiir gibi ortadan başlayan bir felsefe anlayışı geliştirir. Bu felsefe kavrayışının temel ilkesine Almanca Wechselerweis (karşılıklı kanıt) adını veren Schlegel, bu felsefede ilkelerin tek değil çok olduğunu ve kendilerini birbirleriyle etkileşim hâlinde karşılıklı olarak kurduklarını öne sürer. Dolayısıyla ona göre tek bir ilkeden hareket ederek dünyayı anlamak isteyen felsefeler başarısızlığa yazgılıdır. Böylelikle, durağan ilkeleri ve değişmezlik fikirlerini dışlayarak, felsefemizi inşa ettiğimiz ilkeler de dahil olmak üzere her şeyin bir değişim ve dönüşüm içerisinde olduğunu gündeme getiren Schlegel felsefesi, Mutlak olana nihai olarak ulaşmanın imkânsızlığının bilincinde olan bir ufka işaret eder. Mutlak olana ulaşmaktan vazgeçilmez ve ulaşılamayacak da olsa ulaşmaya çalışmaktan vazgeçilmeyen sonsuz çaba fikri gündeme gelir.

Burada Mutlak’a ulaşmaktan, onu kavramaya ve temsil etmeye çalışmaktan tamamen vazgeçilmiş değildir. Fakat Mutlak’ı kavramaya çalışmak, onun daima kavranandan fazlası olduğunun bilincinde olmak demektir. Sınırsız ve koşulsuz olan Mutlak’a ancak bu türden bir yeti ile temas edilebileceği kanaatinde olan Schlegel, Mutlak’ın temsilinin ancak ve ancak onu bütünüyle temsil edemeyeceğinin bilincinde olan formlarla mümkün olduğunu düşünür ve burada sanatsal formlar büyük önem kazanır. Amacı sanat üzerine bir felsefe yapmak olmayan, doğrudan felsefesine sanatsal bir form vermek isteyen Schlegel bu amaçla, ironi, alegori, fragman, witz (şaka, espri, nükte) gibi edebî formları felsefesinin merkezine taşır çünkü ancak bu araçlar vasıtasıyla Mutlak olana bir anlığına da olsa temas edebilme imkânı ortaya çıkar. İroni, alegori, witz gibi araçlar sahip oldukları birdenbirelik ve kendi üzerine bükülme özellikleriyle daima ifade edilenden fazlasına işaret eder. Bu formlar söz konusu olduğunda dile getirilmek istenen asla tek seferde, bütünüyle sunulamaz. Geride daima söylenmemiş olan ve tam olarak söylenemeyecek olan bir şey kalır.

Schlegel, söz konusu edebî unsurlara dayanan yeni düşünme biçimine romantik şiir (Alm. romantische Poesie) adını verecektir. Ona göre romantik şiir ilerici ve evrensel şiirdir. Romantik şiirde şiir ile felsefe, nazım ile nesir bir araya gelecek ve basitçe türlerin kaynaşmasından çok daha fazlasına işaret eden yeni bir yazma ve düşünme tarzı ortaya çıkacaktır. Bu yeni düşünme tarzı sayesinde hayat ve toplum da daha şairane bir mahiyet kazanarak şiirselleşecektir. Böylelikle Schlegel’e göre özellikle modern dönemde kendisine gittikçe daha fazla yabancılaşan insanın kendisiyle, bütünüyle parçalı bir biçime evirilen toplumla ve bir tür tahakküm ilişkisi kurduğu doğa ile ilişkisi daha sağlıklı bir hüviyet kazanabilecektir.

KAYNAKLAR

Beiser, Frederick C. German Idealism: The Struggle Against Subjecivism 1781-1801, Harvard University Press, Cambridge, 2002.

Frank, Manfred. Early German Romanticism and Its Philosophical Foundations, çev. Elizabeth Millan-Zaibert, State University of New York Press, Albany, 2004.

Millan-Zaibert, Elizabeth. Friedrich Schlegel and the Emergence of Romantic Philosophy, State University of New York Press, Albany, 2007.

Schlegel, Friedrich. “Die Athenäums-Fragmente”, Kritische-Friedrich-Schlegel-Ausgabe 2: Charakteristiken Und Kritiken, ed. Ernst Behler, Verlag Ferdinand Schöningh, München, 1967.

Schlegel, Friedrich. “Lyceums-Fragmente”, Kritische-Friedrich-Schlegel-Ausgabe 2: Charakteristiken Und Kritiken, ed. Ernst Behler, Verlag Ferdinand Schöning, München, 1967.

Schlegel, Friedrich. Friedrich Schelegel's Lucinde and the Fragments, Çev. Peter Firchow, University of Minnesotta Press, Minneapolis, 1971.

Yazar : Ali Han BABUÇÇU (Kahramanmaraş Sütçü İmam Ü