şeyleşme

"[Şey anlamına gelen Latince res ve yapmak anlamına gelen facere fiilinden türetilen terim; İng. reification; Fr. réification]. Bir soyutlama, zihinsel ya da ideal bir nesne ya da şeyi zihinden bağımsız bir tarzda, nesnel bir biçimde varolan bir şey olarak değerlendirme; salt öznel ya da zihinsel olanı dış gerçekliğe yansıtma; İnsanî olanı doğal, nesnel ve insana yabancı bir şey hâline getirme tavrı ya da yanlışı. Buna göre, şeyleştirme, bir şey (bir nesne veya bir insan varlığı) teori veya uygulamada, bir nesne ya da meta olarak değerlendirildiği zaman söz konusu olur. Yine buna yakın bir anlamda, şeyleştirme, insanın karan ve eylemine bağlı olan bir şey, örneğin bir kurum ya da toplumsal pratik, insandan bağımsız dışsal bir nesne, bir şekilde kendine ait bağımsız bir varoluşa sahip bir şey olarak görüldüğü zaman söz konusu olur. Nitekim, bir tip ya da ideal bir türün, sanki gerçek bir birey veya toplumun bir betimlemesi olarak görülmesi, şeyleştir- meye bir örnek teşkil eder. Şeyleştirme, Marksist teoride, insanların işten yabancılaşmalarıyla ve İnsanî varlıklardan ziyade, manipülasyona elverişli nesneler olarak görülmeleriyle ilişkili bir anlam içinde kullanılmıştır. Terimi popülerleştiren kişi, ünlü Macar düşünür tLukâcs olmuştur. O, terimi İnsanî ilişkilerin, sanki, toplumsal dünyanın değil de, doğal dünyanın ayrılmaz bir yönüymüşçesine, sabit ve değişmez bir nitelik kazanarak, insanın denetiminden çıkması durumunu tanımlamak için kullanmıştır. Şeyleşme terimini, bu sürecin kapitalist toplumlar- da ortaya çıktığını söyleyerek, yabancılaşmayla bağlantılı bir biçimde kullanan Lukâcs, bununla İnsanî olan herşeyin, İnsanî değerini yitirerek, maddeleşmesini anlatmak istemiştir."

Yazar : Yazılıyor....Ateş USLU (İstanbul Üniversitesi)