söylencebilim
[Alm. Mythologie ] [Fr. mythologie ] [İng. mythology ]
Genel Olarak. Söylenceler bilimi anlamına gelen mitoloji eski Yunanca mûthos sözcüğü ile logos sözcüğünün birleşiminden meydana gelir. Söylencebilim, Fransızca’dan Türkçe’ye geçtiği haliyle mitoloji (Fr. mythologie) söylencelerin, masalların nasıl doğduğunu ve geliştiğini inceleyen bilimdir. Söylencebilim, söylenceler bilgisi ve söylencelerin sistemli bir şekilde bir araya getirilmesi anlamına gelir. Bu bilim ile uğraşanlar mitolog/ mitologist olarak adlandırılır. Bu anlamda söylencebilim denildiği zaman, mitlerle ilgili kuramlar üreten, bu söylencelerin yalnızca doğması ve gelişmesi ile ilgili değil aynı zamanda filozofların sistemindeki yerini de araştıran bir disiplin karşımıza çıkar. Bu bir anlamda mitik bilincin içeriklerinin incelenmesi, bu içeriklerin teorik olarak kavranması ve yorumlanması çabasıdır. Bir disiplin olarak söylencebilim 18. Yüzyıldan itibaren antropoloji ve arkeoloji bilimlerinin de katkısıyla gelişmiş ve zamanla filoloji ve linguistik gibi alanlar da söylencebilime katkı sunan alanlar halini almıştır. Söylencebilim/mitoloji, söylencelerin oluşumunu ve gelişimi inceleyen bir disiplin olmasına rağmen gerek günlük kullanımda gerekse akademik kullanımda yer yer mit kelimesiyle karıştırılarak birbirinin yerine kullanıldıkları da gözlemlenir. Bu anlamda mit, söylenen-duyulan söz, masal, öykü gibi anlamlara gelirken, mitoloji yani söylencebilim bu masallar ve öyküler üzerine geliştirilmiş kuramsal yaklaşımları içeren bir disiplin olarak karşımıza çıkar. Söylencebilim, 18. yüzyıldan itibaren kuramsal olarak şekillenmiştir. Vico’ya göre ilk bilim mitolojidir. Cassirer de buradan yola çıkarak mitin ilk kâşifinin Vico olduğunu söylemektedir.
Söylencelerle ilgili teoriler mitlerin bilinçaltı ile ilişkisi, mitlerin din ve inanç ile ilişkisi, ritüelle ilişkisi bakımından çeşitli açıklamalar getirmektedir. Wundt, Jung, Freud ve Fromm gibi isimler söylencebilime psikanalist yaklaşımlar getiren isimlerdir. Bu yaklaşımlara göre mitler psikoloji için birer veri kaynağı olarak düşünülür. Oidipus, söylencelere yönelik bu psikolojik yaklaşımları derinden etkilemiş olan bir örnektir. Mitlerin dinle ilişkisi ise geçmişten günümüze her zaman çok canlı olsa da din ve mit birbirinden farklı şeylerdir.
Söylencebilim kuramlarının ilgilendiği diğer bir alan olan söylence-ritüel ilişkisi ise uzmanlar tarafından oldukça üzerinde durulan bir alandır. Söylencebilim kuramlarını söylence-ritüel ilişkisi bakımından ele alıp geliştiren bir grup bilim adamı Cambridge ritüalistleri olarak da anılmıştır.
Cambridge Ritualistleri. Cambridge ritüalistleri, İngiltere Cambridge’teki bir grup bilim adamına verilen isimdir. Bu isimlere Jane Harrison, Francis Cornford, G. Murray örnek olarak verilebilir. Söz konusu isimlere baktığımızda bu bilim insanlarının aynı zamanda antik Yunan dinine ait çalışmalarının da olduğu, felsefe-söylence ilişkisini düşünmüş zihinler olduğu dikkat çekmektedir. Cambridge ritüalistleri, mit ve ritüel okulu ya da klasik antropologlar olarak da anılmaktadır. Pek çok mitolog, söylence ve ritüel arasındaki ilişkiyi düzenli ya da bir kurama konu olacak şekilde ardışık olarak görmemesine rağmen bu ekol söylence ve ritüel arasında bir bağlantının olduğunu iddia eder. Bu bağlantı bazı kuramlarda söylenceden ritüele doğru, bazı kuramlarda ise ritüelden söylenceye doğrudur. Örneğin R. Smith’e göre söylence ritüelden daha aşağıda bulunur ve sadece ritüelin bir açıklaması olarak karşımıza çıkar. Frazer ise söylenceyi ve ritüeli aynı seviyede, birbirinin eşiti olarak gören bir noktada durmaktadır. Jane Harrison ve S. H. Hooke ise Frazer'ın söylence ile ritüeli aynı seviyede gören yaklaşımını takip etmiş fakat bununla birlikte sadece ritüelde değil, söylencenin kendisinde de büyülü bir etki olduğunu düşünmüşlerdir.
KAYNAKÇA
Ernst Cassirer, Sembolik Formlar Felsefesi Mitik Düşünme, çev. Milay Köktürk, Ankara: Hece Yayınları, 2005.
Ernest Granger, Mitoloji, yay. haz. Müzehher Erim, çev. Nurullah Ataç, İstanbul: Cem Yayınları, 1983.
Robert Ackerman, The Myth and Ritual School, Routledge 2002.
Sema Önal, “Kültür Dünyasında İlk Üretimler Mitolojiler”, FLSF 2017 Bahar, sayı 23, ss.233-240.
Yazar : Şeyma KÖMÜRCÜOĞLU (Medeniyet Üniversitesi)