yaşama atılımı
[Fr. élan vital] [Es. T. hayat hamlesi]
1-(Genel Bakış) Fransız filozof Henri Bergson’un felsefesindeki evrim anlayışının temelini oluşturan terimdir. Yaşama atılımı, hayat hamlesi ya da hayat atılımı terimleriyle benzer anlama sahiptir. Terim ilk defa, Bergson'un Yaratıcı Tekâmül (L'Évolution Créatrice) adlı eserinde kullanılmıştır. Söz konusu terim, anlamı itibariyle Bergson felsefesi terminolojisine aittir.
2-(Terim anlamı) Henri Bergson'un yaşadığı, 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın ilk yarısı arasında, evrim anlayışı açısından Jean-Baptiste Lamarck ve Charles Darwin’in teorileri hâkimdi. Mekanik ya da mekanist evrim anlayışına karşı olarak, durmaksızın sürekli gelişen ve yeni canlı varolanlar yaratan evrim fikrini savunan Bergson, tüm evrenin madde ile yaşam ikilisinden meydana geldiğini düşünür. Evrim süreci, devinimsiz madde ile sürekli devinim ve canlı halde olan yaşamın dinamizminden doğmaktadır. Bergson evrim sürecinin, hâkim teorilerde iddia edildiği gibi doğal seçilim veya doğal ayıklanma (canlı türleri arasındaki yaşama ve hayatta kalma savaşı sonucu, güçsüz olan türlerin yok olması fikri) yoluyla meydana gelmediğini, meselenin tamamen yaşama atılımıyla ilgili olduğunu savunmaktadır. Bu fikre göre, yaşamı daim kılan ve tüm evreni dinamik bir şekilde ayakta tutan, evrime yön veren, tüm canlı varolanların özünde, onlara içkin halde olan yaşama atılımı denen bir içsel güç bulunur. Söz konusu atılım, canlı yaşamında her an canlıyı fiziksel ve ruhsal olarak harekete geçiren, ona devinim sağlayan; yaşamdaki devinim ve değişime kaynaklık edip yaratıcı evrimin yaratım akışına eşlik eden içsel itici kuvvettir. Bergson'un görüşüne göre, bütün canlıların özünde içkin olan bu yaşama atılımı; yaşamın manasının anlaşılabilmesinde anahtar bir terim olmakla birlikte, kendi benliğinin farkında olan bir canlı olarak yalnızca insan tarafından sezgi yoluyla kavranabilen bir temel gerçekliktir.
KAYNAKÇA
Angeles, Peter A. The HarperCollins Dictionary of Philosophy. New York: HarperCollins Publishers, 1992.
Audi, Robert. The Cambridge Dictionary of Philosophy. New York: Cambridge University Press, 1999.
Bergson, Henri. An Introduction to Metaphysics. Çeviren T.E. Hulme. New York and London: The Knickerbocker Press, 1912.
Bergson, Henri. Yaratıcı Tekâmül. Çeviren Mustafa Şekip Tunç. İstanbul: MEB Yayınları, 1947.
Bergson, Henri. Düşünce ve Devingen. Çeviren Miraç Katırcıoğlu. İstanbul: MEB Yayınları, 1959.
Deleuze, Gilles. “Bergson’un ‘Yaratıcı Tekamülünün’ Üçüncü Bölümü Üzerine Dersler”. Çeviren Erdem Baykal-Sadık Erol Er. Özne Dergisi, sayı 39 (2023): 63.
Saraçoğlu, Ece. Bilinç ve Zaman: Bergson Felsefesi Üzerine İnceleme. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2022.
Saraçoğlu, Ece. “Henri Bergson’un Felsefesinde Bilincin ve Zamanın ‘Yapıcı ve Kurucu’ Etkinliği”. Özne Dergisi, sayı 39 (2023): 65-78.
Yazar : Ece SARAÇOĞLU (Dr.)