Zenon (Elealı)

M.Ö. 5.yy’da yaşamış, paradokslarıyla tanınan Sokrates-öncesi dönem Yunan Filozofu.

Yaşamı. İtalya’nın güneyinde bulunan Elea şehrinde yaklaşık M.Ö. 490 yılı civarında doğmuştur. Yaşamının büyük bir kısmını da Güney İtalya’da geçirmiştir. Kısa bir süreliğine Atina’yı ziyaret etmiş ve burada Platon’un Parmenides diyaloğunda aktardığına göre Sokrates ile karşılaşmıştır. Elealı Zenon Parmenides‘in sadık bir öğrencisi ve Parmenides’in görüşlerini benimsemiş bir filozoftu. Diogenes Laertius ve Platon’un aktardığına göre Zenon, Parmenides’in aynı zamanda sevgilisiydi.

Paradokslarının temeli. Elealı Zenon, Parmedines’in felsefi görüşünün sadık bir takipçisiydi. Parmenides’in çokluğun, hareketin, mekânın var olmadığı yönündeki ve duyumlara güvenilmemesi gerektiği yönündeki iddialarını desteklemek üzere bir takım paradokslar ortaya koymuştur. Bu paradokslarda temel iddia çokluğun, hareketin ve mekânın gerçekte var olduğu ve duyumlar ile elde edilen bilginin güvenilirliği kabul edilirse mantıksal olarak saçma sonuçlara varılacağını göstermektir. Bu yöntemi nedeni ile Aristoteles onu diyalektiğin kurucusu olarak anar. Çokluğun mümkün olamadığını göstermeye çalıştığı paradoksunda, çokluğun bölünmez olan birimlerin yığını olduğunu ancak bölünmez olan birimlerin yine de bir birim olduklarına göre bir büyüklüğe sahip olduklarını; bir büyüklüğe sahip olan her şeyin bölünebilir olduğunu öne sürer. Böylece herhangi bir büyüklüğe sahip olan bir şeyin sonsuza kadar bölünebilir olması nedeniyle de ne birim olarak nitelenebilecek bir şeyin ne de birimlerin bir yığını olan çokluğun var olamayacağını iddia eder.

Hareket paradoksları. Hareketin var olmadığı yönündeki paradokslarının birisinde A ve B noktasında hareket eden bir nesne, ilk önce yolun yarısını kat etmelidir. Bu yarıyı kat etmek için de onun yarısını kat etmelidir ve bu sonsuza kadar devam eder. Sonsuz sayıda noktayı kat etmek sonlu zamanda mümkün olmadığı için de hareket mümkün değildir. Bir diğer paradoksunda ise hızlı koşması ile bilinen Aşil ve kaplumbağa arasındaki yarışı örnek verir. Aşil’den önce yarışa başlayan kaplumbağayı, Aşil’in geçmesi mümkün değildir. Aşil, kaplumbağanın bulunduğu noktaya geldiğinde kaplumbağa daha ilerideki bir noktaya ulaşmış olacaktır. Aşil, ikinci noktaya ulaştığında kaplumbağa ilerleyerek bir başka nokta da bulunacaktır ve bu sonsuza kadar devam eder.  Bir diğer paradoks uçan ok ile ilgilidir. Uçuyor gibi görünen bir ok aslında durağandır. Uçuyor görünen ok her bir anda bir noktadır ve o noktayı kaplayan ok mekânda durağan olmalıdır. Bu yüzden de uçuyor görünen ok, aslında uçuşunun her bir anında durağandır.

Mekan paradoksu. Mekânın var olmadığını göstermeye çalıştığı paradoksunda ise var olan her şeyin bir mekânda var olduğunu; eğer bir mekân varsa onun da bir mekânda var olduğunu söyler ve bu sonsuza kadar devam eder. Dolayısıyla Zenon için, mekân var değildir.

Duyum paradoksu. Duyumlara güvenmememiz gerektiğini ve aslında duyumsamanın mümkün olmadığını ortaya koymaya çalıştığı paradoksunda, bir kap tohum yere düşünce bir ses çıkıyorsa, bir tane tohum düştüğünde de ses çıkıyor, yarım tohum düştüğünde de ve çeyrek tohum düştüğünde de ses çıkıyor olmalıdır, diye akıl yürütür. Çeyrek tohum düştüğünde ses çıkmadığı iddia edildiğinde, sıfırların toplamı yine sıfır olması gerektiğinden aslında ses diye bir şey yoktur.

Zenon, ortaya koyduğu bu paradokslar ile gerçekliğin tek, bölünemez ve hareketsiz olduğunu göstermeye çalışmış ve aksini iddia eden görüşlerin saçma bir sonuca varacaklarını göstermek için bunları ortaya atmıştır. Parmenides’in varlık anlayışını desteklemek üzere ortaya konan bu paradokslarla da diyalektik argümantasyonun öncüsü olmuştur.

KAYNAKÇA

Aristoteles, Fizik. Çeviren Saffet Babür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.

Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi 1 / Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006.

Guthrie, W. K. C. Yunan Felsefe Tarihi:  Sokrates Öncesi Gelenek: Parmenides’ten Demokritos’a. Çeviren Faruk Gültekin, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2020

Laertios, Diogenes. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. Çeviren Candan Şentuna, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.

Lee, H. D. P. Ζeno of Εlea, Cambridge: Cambridge University Press, 1936.

Platon. Parmenides. Çeviren Saffet Babür, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2014.

Yazar : Can KARABÖCEK (Kırklareli Üniversitesi)